ناهنجاری اجتماعی

قبل از بیان مطالبی دراین زمینه درابتدا عرض نماییم که اصولا اسلام به پیش گیری جرم بیش از اصلاح مجرم اهتمام دارد. به همین دلیل پیش از هر چیز به عوامل به وجود آورنده و زمینه های گناه و جرم توجه ویژه دارد و برای مقابله با آن چاره سازی کرده است. اسلام، آگاهی، علم و تفکر را مایه اساسی هر نوع پیشرفت و سعادت دانسته، آن را بسیار می ستاید و از جهل و نادانی که مایه بدبختی وگناه است، نهی می‌کند. به امر رعایت بهداشت و نظافت عنایت ویژه داشته و برای سلامت روح و روان، نیز به اقامه نماز و دعا امر فرموده و گذشت، مهربانی و صبوری.حق شناسی، سپاسگزاری، رعایت حرمت دیگران، عدل و احسان، توصیه نموده و از نفاق، ریا،دروغ، افترا و تحقیر به شدت بیزاری جسته است. همه افراد را در برابر اعمال خویش مسئول دانسته و می فرماید: هر کار ریز و درشتی در اعمال افراد ثبت و عمل هیچ کس ضایع نخواهد شد.
علاوه بر این، به امر به معروف و نهی از منکر به‌عنوان وظیفه همگانی توجه کرده وانجام عبادات روزانه فردی و جمعی را به‌عنوان عوامل پیش گیرانه مطرح کرده است.
البته، در جای خود پس از وقوع جرم و علی رغم آن همه التفات و توجه به امر پیش گیری و اصلاح و بازپروری، اسلام برای مجازات نیز ـ به‌عنوان اهرمی برای جلوگیری از تکرار وقوع جرم ـ تأکید فراوان دارد. در واقع، مجازات ها در اسلام نیز برای امرپیش گیری است.
– استراتژی دین در مواجهه باآسیبهای اجتماعی(استراتژی قرآن در مواجهه با انحرافات اجتماعی)
قرآن در مواجهه با آسیبها و ناهنجاری ها دو راهکار مهم و اساسی عرضه می‌کند که این دو راه در صورت عملی شدن
کاملاً موفقیت آمیز خواهد بود:
1- ریشه زدایی و خاستگاه شکنی. این راهکار بهترین راه شناخته شده و تجربه شده دولت ها در مبارزه با آسیبها است. بر اساس این روش برای مبارزه با ناهنجاری ها باید خاستگاه ناهنجاری ها را نشانه گرفت. وقتی ریشه های یک ناهنجاری بریده شود ناهنجاری خود به خود از میان می رود. راهکار نخست برای پیشگیری از رخدادناهنجاری ها نیز بسیار کارآمد است و مانع شکل گیری ناهنجاری می‌شود. خاستگاه شناسی ناهنجاری های فردی نشان می دهد این گونه ناهنجاری ها از فقر اقتصادی، فرهنگی،
آزادی مطلق، بیماری، تسامح و تساهل حکومت، ناکارآمدی حکومت و مایه می گیرد. مجموعه این ریشه ها یا نتیجه ضعف و ناکارآمدی حکومت است و یا نتیجه مستقیم عملکرد خود فرد. بنابراین قرآن در مرحله خاستگاه، هم دولت را مخاطب قرار می دهد و هم فرد را؛ برای نمونه در مورد فقر به‌عنوان عامل بسیاری از ناهنجاری های فردی قرآن دو نوع رهنمود دارد:
الف- پیشگیرانه؛ در این مرحله انسان را به کار و تلاش فرا می خواند: «لیس للانسان إلاّ ما سعی» (نجم/39) ومال و سرمایه را قوام و زینت زندگی معرفی می‌کند: «ولاتؤتوا السفهاء أموالکم التی جعل الله لکم قیاماً» (نساء/5)، «المال و البنون زینة الحیاة الدنیا» (کهف/46)، وتحریم کنندگان زینت های الهی را بازخواست و توبیخ می‌کند: «قل من حرّم زینة الله التی أخرج لعباده و الطّیبات من الرزق قل هی للذین آمنوا فی الحیاة الدنیا خالصة یوم القیامة» (اعراف/32) این آیات نشان می دهد در نگاه وحی، تنبلی، سستی، رهبانیت، سربار جامعه بودن و ناسازگار با رهنمودهای قرآن است. درتشویق وفرهنگ سازی نیزقرآن برانگیزش درونی مبتنی بر آگاهی تاکید دارد و از، تحمیل اغفال وتحریک احساس بدور از فهم وشعور خوداری می ورزد.
ب- درمان گرایانه؛ فقر همیشه ازتنبلی و سستی و تن پروری پدید نمی آید، بلکه درمواردی فقر نتیجه ناتوانی و از کارافتادگی است. در این صورت قرآن در راستای درمان فقر، مسلمانان را به پرداخت زکات،صدقه و انفاق فرا می خواند و سهمی از غنایم را برای درماندگان قرار می دهد. «وأوحینا إلیهم فعل الخیرات و إقام الصلاة و إیتاء الزکاة» (انبیاء/73) «و أنفقوا ممّا رزقناهم سرّاً و علانیةً» (رعد/22) «الذین ینفقون أموالهم فی سبیل الله ثمّ لایتبعون ما أنفقوا منّاً و لا أذی لهم أجرهم عند ربّهم» (بقره/262) «إن تبدوا الصدقات فنعمّا هی و إن تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم» (بقره/271) «واعلموا أنّما غنمتم من شیء فأنّ لله خمسه و للرّسول و لذی القربی و الیتامی والمساکین و ابن السبیل» (انفال/41) شکل گیری پدیده فقر، بیش از آن که نتیجه عملکرد فرد باشد نشان از ناتوانی و ناکارآمدی حکومت دارد.
اگر حکومت که در نگاه قرآن متولی امنیت است احساس وظیفه کند و خود را در برابر عموم شهروندان پاسخگو بداند میتواند با راهکارهایی فقر را ریشه کن کند.
2- کیفر دهی هنجارشکنان
این راهکار از خاستگاه شکنی عبور کرده و مجازات هنجارشکنان را دنبال می‌کند. هنجارشکنی همیشه از اضطرار فرد و
ناکارآمدی حکومت نیست، بلکه درصد قابل توجهی از هنجارشکنان، بدون نیاز هنجارها رامی شکنند. برای نمونه بخشی از سرقت ها برای تفریح، هوا و هوس، زیاده خواهی، مبارزه با حکومت، خودنمایی و انجام می گیرد.
در برابر این دسته از هنجارشکنان، راهکار نخست پاسخگو نیست و اصولاً این راهکار سالبه به انتفاء موضوع است؛ به این جهت خداوند راهکار مجازات را طرح می‌کند. برای نمونه در پدیده سرقت، تعزیر، حد، تبعید، و قطع عضو سارقان را خواستار است:
«والسارق و السارقة فاقطعوا أیدیهما جزاء بما کسبا نکالاً من الله» (مائده/38) «إنّما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فی الأرض فساداً أن یقتّلوا أویصلّبوا أو تقطّع أیدیهم و أرجلهم من خلاف أو ینفوا من الأرض ذلک لهم خزی فی الدنیا» (مائده/33) قرآن در برابر خشونت و ناهنجاری های دیگری که به خشونت میانجامد قصاص و دیه را پیشنهاد می‌کند و قصاص را مایه برقراری امنیت وزندگی می خواند: «یا أیها الذین آمنوا کتب علیکم القصاص فی القتلی الحرّ بالحرّ و العبدبالعبد و الأنثی بالأنثی فمن عفی له من أخیه شیء فاتباع بالمعروف و أداء إلیه بإحسان» (بقره/178) «و لکم فی القصاص حیاة یا أولی الألباب» (بقره/179) هر چند راهکار دوم قرآن در مبارزه با ناهنجاری ها، مجازات هنجارشکنان است، اما این راهکار وقتی عملیاتی می‌شود که حکومت به وظایف خود در راهکار نخست عمل کرده باشد.
وقتی می توان یک سارق را قطع عضو کرد که نیازمندی های اولیه زندگی او را ناگزیر به سرقت نکرده باشد، از بیماری روحی و روانی رنج نبرد و ( برفی،محمد(1390)دین و آسیب های اجتماعی،انتشارات: محراب فکر)
اطلاعات بیشتر
نقش محوری دین برای مقابله با آسیب های اجتماعی
http://ido.ir/pages/?id=148426
دین، جامعه و انحرافات اجتماعی
http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,9449
استراتژی قرآن در مواجهه با انحرافات اجتماعی
http://old.ido.ir/a.aspx?a=1391072406