ترتیب آیات در مصحف امام علی(ع)
می گویند: قرآن امیرالمومنین(ع) ۱۷ جز داشته … یا ترتیب آیات قرآن فعلی جابجاست. پس مگر خداوند نفرموده ما خود حافظ قرآنیم؟ چرا باید آیات قرآن جابه جا شده باشد؟ تا تعابیر و تفاسیر متفاوت گردد؟ البته این امر در آیه تطهیر حادتر است. به فرض اینکه آیات جابجا باشد اما آیه تطهیر کلا یک آیه و در یک آیه است و روی صحبت با زنان پیامبر(ص) است. چگونه آیه تطهیر توضیح داده می شود؟
1. مصحف حضرت على(ع)پس از رحلت رسول اکرم صلى الله علیه وآله، یاران و اصحاب آن حضرت به جمع آورى آیات قرآن اقدام کردند.حضرت على علیه السلام – که از همه یاران پیامبرصلى الله علیه وآله به مواقع تنزیل و تأویل قرآن آگاه تر بود – پیش از همه به این کار اقدام کرد و آیات قرآن را با ویژگى هاى خاصى که خواهد آمد، در یک جا و کنار هم قرار داد و به مردم عرضه کرد؛ لکن به دلایلى مورد استقبال و پذیرش دستگاه رسمى خلافت واقع نشد. امام على علیه السلام آن را به خانه بر گرداند و بنا بر روایتى فرمود: از این پس هرگز آن را نخواهید دید. آن مصحف پس از امام علیه السلام، نزد فرزندان و امامان معصوم علیهم السلام باقى ماند.گفتنى است قرآن ها یا نسخه هایى از قرآن – که منسوب به امام على بن ابى طالب است و در بعضى از موزه ها و کتابخانه ها موجود است – نمى تواند از نظر تاریخى و شواهد و قراین، متعلق به آن حضرت باشد.ویژگى هاى مصحف حضرت على علیه السلام
مصحف امام على علیه السلام، نسبت به دیگر مصحف ها، از امتیازات فراوانى برخوردار بود؛ از جمله:
1. براساس ترتیب نزول، تنظیم شده بود. ( سیوطى، الاتقان، ج 1، ص 183، نوع 18)
2. قرائت مصحف آن حضرت، مطابق با قرائت پیامبرصلى الله علیه وآله بود و اختلاف قرائت در آن راه نداشت.
3. مشتمل بر اسباب و مکان نزول آیات و نام اشخاصى بود که آیات در شأن آنان نازل گشته بود.
4. جوانب کلى و تأویل آیات – به گونه اى که آیه، محدود و مخصوص به زمان یا مکان یا شخص خاصى تلقى نگردد – در این مصحف روشن شده بود.
بنابراین مصحف امام على علیه السلام، قرآن دیگرى یا مشتمل بر آیاتى غیر از آنچه در قرآن هاى موجود است، نیست. تفاوت عمده آن در ترتیب و اشتمال بر توضیحات و اطلاعات جانبى (مانند شأن نزول و…) است که در فهم قرآن، تأثیر به سزایى دارد. چنان که خود آن حضرت فرمود: « لقد جئتهم بالکتاب مشتملاً على التنزیل والتأویل»؛ بلاغى، محمدجواد، آلاء الرحمان، (طبع نجف)، ج 1، ص 257.؛ «من قرآن را همراه با توضیحات مربوط به نزول و تأویل آن عرضه کردم».
و نیز فرمود: «آیه اى بر پیامبرصلى الله علیه وآله نازل نشد، مگر آنکه بر من خوانده و املا فرمود و من آن را با خط خود نوشتم و نیز تفسیر و تأویل و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه هر آیه را به من آموخت و مرا دعا فرمود تا خداوند فهم و حفظ آن را به من مرحمت فرماید. از آن روز تا به حال، هیچ آیه اى را فراموش نکرده و هیچ دانش و شناختى را که پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم به من آموخته و من آن را نوشته ام، از دست نداده ام»تفسیر برهان، ج 1، ص 16، شماره 14 ؛ (ق) معرفت، محمد هادى، تاریخ قرآن، ص 86.
ر.ک:
الف. جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآن، ص 163؛
ب. فصلنامه بینات، ش 28، ص 184؛
پ. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص 365.
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 8/500007)
2. تناسب موقعیت آیه تطهیر
آنچه مسلم است این است که: علمای شیعه اتفاق نظر دارند بر این که آیه تطهیر قطعا مستقل و به طور جداگانه در پی حادثه اجتماع اهل کساء نازل شده است; و ارتباطی به همسران پیامبر ندارد بلکه هم از نظر نزول و هم از نظر مصداق و شمول محتوا، اختصاص به پنج تن اهل البیت، علیهم السلام، دارد.
ولی در مورد اینکه این آیه چرا دنباله آیه دیگر (متناسب یا غیر متناسب) قرار گرفته است؟ نظرات مختلفی ابراز شده است.
برخی گفته اند که جایگاه و قرارگاه آیه تطهیر، کاملا بجا و مناسب است و قرار گرفتن این آیه برای دفع توهم پاک شدن تمام خاندان پیامبر، صلی الله علیه وآله، لازم و ضروری است و تناسب تام دارد. (4)
بعضی دیگر، اظهار می دارند که آیه تطهیر در جای خود قرار نگرفته بلکه آیه را برای مشتبه شدن امر در آنجا قرار داده اند; و صریحا اعلام می کند که: این آیه، جداگانه نازل شده، بعدا جای آن را تغییر داده اند. (1)
از آنجا که هرگونه جابه جایی و تغییر در قرآن به اتفاق فریقین مردود است صرفا به بررسی نظر اول یعنی تناسب جایگاه آیه و شان اهل بیت و ضرورت معرفی آنها می پردازیم.
در مورد امتیازات اهل بیت عصمت و طهارت و برتری آن حضرات معصومین، نه تنها کسی نمی تواند حق مطلب را ادا کند، بلکه حتی از فهرست کمالات فضایل و مناقب آن نیز، عاجز و ناتوان است.
اهل بیتی که بنا به اعتراف مخالفینشان حدود سیصد آیه، (2) در قرآن کریم در منقبت و فضیلت آنان نازل گشته است که ما فقط چند نمونه از آیات برجسته قرآن کریم را که در شان و فضیلت آنان فرود آمده است، می توانیم نام ببریم:
1. آیه ولایت: « انما ولیکم الله و رسوله والذین آمنواالذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و هم راکعون » (3) در شان علی، علیه السلام، نازل گشته است.
2. آیه تبلیغ: «یا ایهاالرسول بلغ انزل الیک من ربک » (4) در شان علی، علیه السلام، نازل گشته است.
3. آیه اولواالامر: «اطیعوالله و اطیعواالرسول و اولی الامر منکم » (5) در شان علی، علیه السلام، و امامان دیگر نازل شده است.
4. آیه مباهله: «… فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم » (6) درباره اهل بیت نازل شده است.
5. آیه مودة: «قل لا اسئلکم علیه اجرا الاالمودة فی القربی » (7)
6. آیه تطهیر: « انما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت…» (8)
7. حدیث ثقلین: « انی تارک فیکم الثقلین…» که در شان عترت پیامبر، صلی الله علیه وآله، است.
8. حدیث منزلت: «انت منی بمنزلة هارون من موسی الا لا نبی بعدی » که دلالت بر جانشینی و امامت حضرت علی، علیه السلام، دارد.
9. حدیث سفینه و آیات و احادیث معتبر دیگر، در فضایل و مناقب اهل بیت، علیهم السلام، که در کتب تفسیری و حدیثی اهل سنت به طور مبسوط و فزون از شمارش آمده است (9) و ما به همین بسنده می کنیم.
پی نوشتها:
1. ر. ک: الطباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج ، ص .
2. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج 6، ص 221; ابن حجر عسقلانی، الصواق المحرقه، ص 76; شبلنجی از ابن عساکر در نورالابصار، ص 73.
3. سوره مائده (5)، آیه 55.
4. همان، آیه 67.
5. سوره نساء (4)، آیه 59.
6. سوره آل عمران (3)، آیه 61.
7. سوره شوری (42)، آیه 23.
8. سوره احزاب (33)، آیه 33.
9. ر. ک: به تتمة المراجعات، نهج الصدق، شواهدالتنزیل، غایة المرام.
ترتیب آیات در مصحف امام علی(ع)