اخلاق دانشجویی

دانشجو در دانشگاه با سه گروه معاشرت دارد :
الف . اساتید
ب .دانشجویان
ج . کارمندان دانشگاه
این خودتجربه جدیدی از حضور او در اجتماع و ارتباطات با دیگر همنوعان خویش می ب اشد، بنابراین باید اصول معاشرت در این سه حوزه را رعایت کند .
الف ) اساتید
در آموزه های اسلامی احترام به معلم که پدر معنوی و روحانی انسان است یک وظیفه انسانی و اسلامی است و خود مبنای توفیقات الهی خواهد شد، در همه حال باید آنها را محترم شمرد و از آنان به نیکی یاد کرد، تواضع و فروتنی در برابر آنها، عمل به دستورات و راهنمایی هایشان در امور دینی و دنیوی، تکریم و بزرگداشت آنها در شرایط مختلف، و یاد کردن از کمالات و ارزش های علمی و اخلاقی‌شان از جمله وظایف اخلاقی دانشجو در مقابل استاد خویش است.احترام به معلم همانند احترام به والدین حد خاصی ندارد و در همه حال و همیشه چه اساتید الان و چه معلمان دوره های گذشته، لازم و سفارش شده است. در مجموع هر معلمی اگرچه از نظر علمی و ظاهری ایده آل نباشد. اما حاصل تلاش ها و تجربیات علمی خود را در اختیار دانشجویان و شاگردانش می گذارد و به همین مقدار ارزشمند است. علاوه بر این که تجربه ثابت کرده است اگر به معلم و استاد احترام گذاشته شود، سعی بیشتری می کند که آن چه دارد بیشتر در اختیار شاگردان بگذارد و کلاس های قبلی را جبران کند، اما اگر بی احترامی شود، برآشفتگی و لجاجت بیشتر می شود و حداقل ها هم رعایت نمی گردد، بنابراین احترام همیشه خوب ها خوب تر و بدها را خوب می کند.پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند:«من تعلمت منه حرفاً صرت له عبداً» «هر کس به تو مسئله ای بیاموزد مالک و صاحب تو می گردد».[ محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ح 13595.] امام سجاد(علیه السلام) در این باره می فرمایند:«حق کسی که به تو علم می آموزد این است که او را تعظیم کنی و مجلس او را گرامی بداری و به دقت به سخنان او گوش کنی و کاملاً متوجه او باشی و در برابر او صدایت را بلند نکنی»[ همان، ح 13591.]امام رضا(علیه السلام) در حدیثی فرمودند:
«معلم الخیر و الدین یقوم مقام الاب» «معلم خوبی و دین جانشین پدر می شود».[ بحار الانوار، ج 74، ص77.]عجیب تر آن است که پدر و مادر با آن همه احترام و قداست و شرافتی که خداوند بر فرزندان برای آن ها واجب کرده است، احترام و جایگاه معنوی معلم، برتر از آن‌هاست. داستان زیر نمونه ای از این دست است:
بسیاری از علمای ما وقتی از اساتید خودشان یاد می کردند یا از آن ها مطلبی نقل می کردند، با نهایت احترام بوده است، نمونه آن استاد مطهری نسبت به استادش علامه طباطبائی است که همواره با «روحی فداه» از او یاد می کرد.[ مهر تابان، ص 15.]احترام به معلم و کسانی که چیزی از آنها یاد می گیریم و حق علمی و آموزشی به گردن ما دارند، بیش از حد شمارش بوده که اهم موارد آن را می توان این گونه برشمرد:
1. عمل به آموخته های آنان
2. ترویج و تبلیغ آنچه از آنها یاد گرفتیم
3. یادسپاری ارزش های علمی و اخلاقی آنها
4. تکریم شخصیت و تعظیم آنان در همه شرایط
5. تواضع در برابر آنها
ب ) دانشجویان
برخی از وظایف اخلاقی دانشجویان در برخورد با دانشجویان را این چنین می توان برشمرد:
1.خوش رفتاری در خوابگاه
با توجه به این که دانشجویان مدت زمان زیادی از طول شبانه روز را در خوابگاه می گذرانند احترام به حقوق هم اتاقی ها و دیگر دانشجویان به خصوص اتاق های نزدیک و مجاور مسئله ای مهم و قابل توجه است.
پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) وقتی کسی گلایه کرد که از دست همسایه اش در امان نیست با شنیدن این سخن به امام علی(علیه السلام) و سلمان و ابوذر دستور داد به مسجد رفته و فریاد بزنند:
«ایمان ندارد کسی که همسایه اش از شر او در امان نباشد».[ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج8، ص487.]یا این که فرمودند:
«هر که همسایه اش را بیازارد خداوند بوی بهشت را بر او حرام می کند و جایگاه او دوزخ است».[ همان، ص 482.
2.حفظ آبروی دیگران
به طور طبیعی در فضای زندگی دانشگاهی گاهی انسان از مسائل و مشکلات دیگران اطلاع پیدا می کند که افشای آن ها از گناهان نابخشودنی است که متأسفانه دیده شده یک بی توجهی کوچک آبرو و زندگی یک دانشجو را با مشکل جدی مواجه نموده است.
به نظر می رسد سخن لطیف و پر معنای زیر از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) اهمیت داستان را بر ما آشکارتر می کند. روزی ایشان رو به کعبه کردند و فرمودند:
«آفرین بر تو چقدر بزرگی، چه حرمت عظیمی بر خدا داری، ولی به خدا سوگند بی شک حرمت مؤمن از حرمت تو بیشتر است».[ طبرسی، مشکاة الانوار، ص149.]3. احسان به دیگران
یکی از راه های مهم ارتباط با دیگران محبت و احسان به آن هاست، ابتدا کردن به سلام و پیش قدم شدن در انجام امور مربوط به زندگی خوابگاهی.
امام علی(علیه السلام) در نامه تاریخی به مالک اشتر می فرماید:
«مهربانی و خوش رفتاری و نیکویی با مردم را در دل خود جای ده».[ نهج البلاغه، نامه 53.]چرا که در برخی روایات اولیای دین، از انسان به عیال خداتعبیر شده است . [ کلینی، اصول کافی، ج2، ص42.]4 . زکات علم
کمک به همکلاسی ها در امور درسی یکی از مسائلی است که در روایت از آن به زکات علم تعبیر شده است .
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ لِکُلِّ شَیءٍ زَکاةً ، وزَکاةُ العِلمِ أن یُعَلِّمَهُ أهلَهُ .
امام صادق علیه السلام :هرچیزى زکاتى دارد و زکات دانش، آموختن آن است به اهلش.(تحف العقول : 364 منتخب میزان الحکمة : 400)
امام باقر علیه السلام می فرمایند : زکاة العلم ان تعلمه عباد الله (1) زکات علم این است که آن را به بندگان یاد بدهی .( اصول کافی / ج 1 / باب بذل العلم / ص 117 )
5 .توجه به مسائل معنوی
ارتباط با خدا به خصوص در دوران جوانی زمینه آرامش روحی و کسب کمالات علمی و معنوی انسان را فراهم می کند. به خصوص انجام نماز اول وقت و شرکت در نماز جماعت و حضور در محافل و مراکز دینی در حد منطقی و معتدل نمونه های آشکار و سفارش شده در این باره هستند. همان گونه که در حالات عالمان بزرگ اسلام مانند: ابن سینا و ملاصدرا، آمده است که هر زمان به مشکل علمی برمی خوردند به چنین مکان های مقدسی مشرف می شدند تا علاوه بر کسب آرامش، توفیق حل مسئله را نیز بیابند.
برخی دیگر از موارد اصول اخلاقی اجتماعی دانشجویی که رعایت آن ها در فضای دانشجویی نسبت به دیگران به خصوص در فضای کلاس و خوابگاه ضرورت دارد عبارتند از:
تواضع در مقابل دیگران، صداقت در رفتار و گفتار، اعتدال در برخورد، خوراک و پوشاک، گذشت و بخشش، و توجه به دو اصل مهم امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نماد مسئولیت پذیری و نوع دوستی.
ج . کارمندان دانشگاه
دراینجا فقط بطور خلاصه مواردى از آنرا ذکر مى کنیم:
1ـ احترام به دیگران
احترام به معنى عدم تجاوز به حقوق آنان است که شامل احترام به جان، مال، ناموس و آبروى آن ها مى شود. پیامبر اسلام(ص) در حدیثى فرمودند: مسلمان کسى است که مردم از دست و زبان او در آسایش باشند، یعنى در رفتار و گفتار خود هیچ زیانى به دیگران نرساند و حقوق چهارگانه آنان را حفظ کند.
2ـ سلام و احوالپرسى
شایسته است یک مسلمان هنگام دیدار برادران دینى خود، با سلامى آرامش بخش و شادى آفرین، آنان را شاد و مسرور سازد و به این وسیله روابط اجتماعى خود را تحکیم بخشد.
3ـ زیبایى کلام
ما در سخن گفتن با دیگران دو وظیفه داریم؛ اول: سخنان خوب بگوییم و از سخنان زشت و خلاف ادب پرهیز کنیم. دوم: خوب و زیبا سخن گفتن: گاهى انسان سخنان خوبى دارد ولى آن ها را درست بیان نمى کند. چنانچه شاعر گوید: هر سخن جایى و هر نکته مکانى دارد. به همین جهت در روایات بسیار سفارش شده که قبل از سخن گفتن، کاملاً فکر کنید تا نسنجیده سخنى نگویید. چه بسا سخن حقى که در محل نامناسبى بیان شود و باعث بروز مشکلات فراوانى گردد.
4ـ مزاح و شوخى
اسلام براى مزاح و شوخى هم آداب خاص دارد. مزاح و شوخى چون باعث خنده و شادى مى شود یکى از بهترین عوامل آرامش روانى و رفع خستگى روحى محسوب مى شود و سبب ایجاد پیوند دوستى بین افراد مى گردد. پیامبر خدا و اهل بیت او نیز اهل مزاح و شوخى بوده اند و براى رفع خستگى و کسالت افراد از آن استفاده مى کردند ولى همانطور که گفتیم آداب و قوانین خاص هم براى آن قرار داده اند. اولاً: باعث آزار و اذیب طرف مقابل نشود، ثانیا: غیبت یا تمسخر مسلمانى در آن نباشد. ثالثا: زیاده روى و افراط در آن نکنند که باعث مى شود هیبت و وقار شخص لکه دار شود و ارزش او را در بین مردم پایین آورد. 5ـ رعایت شئون اجتماعى مانند: پاکیزگى، وقار، احترام به بزرگترها، نظم و انضباط، وفاى به عهد، رازدارى، مهربانى و گذشت که میزان نفوذ انسان را در دیگران بالا مى برد