زودرنجی و حساسیت

گرچه هر یک از عوامل شخصیتی‌، فشار و استرس، خستگی، مسائل حل نشده و بحران های قبلی می‌تواند علّت زودرنجی باشد و راهکارها نیز بسته به عامل متفاوت می‌گردد؛‌[1] امّا نباید گمان کنید دچار مشکل خاصی هستید؛ زیرا تنها شما نیستید که با این مسأله روبه‌رو هستید. افراد دیگر هم تا حدودی این حالت را تجربه کرده‌اند؛ زیرا دوران نوجوانی و جوانی به‌عنوان حسّاس‌ترین و مهم‌ترین دوره زندگی هر فرد دارای تغییر و تحوّلات بسیاری از نظر جسمی، عاطفی و روانی است که یکی از این ویژگی‌ها زودرنجی است.آنچه خطرناک بوده و جای نگرانی دارد، باقی ماندن این حالت است.[2] مهم‌ترین و مؤثرترین عامل در «مراقبت‌های ویژه» جهت کنترل «زودرنجی» تصمیم قاطع و عزم و اراده راسخ خودتان برای برطرف کردن این مسأله است.
اگر واقعاً میل دارید تغییر کرده و دگرگون شوید؛ از همین الآن تصمیم بگیرید در مورد اینکه قبلاً چگونه بوده‌اید و تا به امروز چگونه شخصیتی داشته‌اید و چرا چنین بوده‌اید؛ مطلقاً صحبت و تفکر نکنید؛ در واقع هیچ لزومی ندارد که در گذشته خود بمانید؛ زیرا به هر حال گذشته؛ گذشته است و تغییرپذیر نیست، این زمام حال و آینده است که در اختیارتان قرار دارد و ان‌شاءالله خواهید توانست با همّت‌تان آن‌طوری که می‌خواهید بدان شکل دهید.
بدانید «زودرنجی» قابل کنترل است، بخشی از آن بر اثر بالا رفتن سن و کسب تجربه و پختگی بیشتر و بخشی دیگر نیز بر اثر مراقبت‌های ویژه، کمتر می‌شود. به‌طور طبیعی باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که حالت زودرنجی پس از مدّت زمان کوتاهی در شما فروکش کند؛‌ وگرنه ممکن است در دراز مدّت، مسائل بسیاری را به‌دنبال داشته باشد که از جمله آنها اعتمادبه‌نفس ضعیف، افسردگی، یأس، ناامیدی و… می‌باشد.
راهکارهایی که می‌توانید با استفاده و تمرین بر آن‌ها این حالت را در خود کاهش دهید، عبارتند از:
1- شناسایی علّت زودرنجی و کوشش متناسب در جهت حلّ آن: زودرنجی شما بدون جهت و بی‌دلیل نیست، حتماً دلیل و علّتی دارد هر چند شما آن را نشناسید. سعی کنید علّت آن را بشناسید، هر موقعیتی که برای شما ناراحت کننده است از آن دوری نموده و یا از قبل تمرین کنید که اگر در چنین موقعیّتی قرار گرفتید چگونه باید برخورد کنید. به‌جای زودرنجی، صبر و تحمّل خویش را بالا برده و روحیه مقاومت، سرسختی و عزّت نفس را در خویش تقویت کنید.
2- عدم قضاوت سریع در مورد رفتار و انگیزه های دیگران: ممکن است علّت رنجش شما از دیگران این باشد که نسبت به آنها دید منفی داشته و فکر ‌کنید همه مخالف شما هستند و شما را دوست ندارند. این تصوّر باعث می‌شود که بدون دلیل از دیگران برنجید. سعی کنید نگرش خود را نسبت به دیگران تغییر داده و بپذیرید که همه شما را دوست دارند و اگر هم در مواردی به شما تذکر می‌دهند یا سخت می‌گیرند،‌ از آن جهت است که شما برای آ‌ن‌ها مهم هستید و از باب دل‌سوزی به شما تذکر می‌دهند.
3- تعدیل انتظارات خود از دیگران: خواسته های خویش را از دیگران کم کنید و به حداقل‌ها اکتفا نمایید و یا با تلاش و تکاپوی بیشتر و همّت بالاتر به خواسته‌های خود برسید.
4- صحبت کردن با کسی که شما را رنجانده: اگر کسی شما را رنجاند، تلافی و حتّی مجادله نکنید؛ بلکه با بیان ساده و صمیمانه وی را از وضعیت روانی خود مطلع نمایید،‌ به عنوان مثال بگویید: «من از این رفتار شما احساس خوبی ندارم» و یا این‌که «رفتار شما موجب دلگیری من شد». در این صورت چه بسا خواهید دید که او قصد رنجاندن شما را نداشته؛ بلکه در مسیر عادی زندگی این برخورد پیش آمده است و کم‌کم شما به این موضوع پی خواهید برد که کسی قصد رنجاندن شما را ندارد.
5- استفاده از از فیلتر ذهنی: گاهی در گفت و گو با طرف مقابل، ده‌ها نکته مثبت و فقط یک نکته منفی جزیی می‌بینید که فقط همان به چشم‌تان آمده و مانع دیدن خوبی‌ها می‌شود. اگر توجّه نمایید گاهی همین نکته منفی همه رابطه شما را تحت تأثیر قرار داده و باعث رنجش خاطر شما می‌شود؛‌ بنابراین هوشمندانه و با استفاده از فیلتر ذهنی به نقاط مثبت طرف مقابل توجه بیشتری کنید.
6- توجه به پیامدهای منفی رنجش از دیگران: اگر به‌صورت جدّی درصدد اصلاح این حالت نباشید، زودرنجی به مرور زمان تبدیل به عادت و حتی یک ویژگی شخصیّتی در شما خواهد شد که پیامدهای منفی بسیاری را به‌دنبال خواهد داشت، به‌گونه‌ای که نمی‌توانید در زندگی خود موفّق شوید و یا با دیگران ارتباط صمیمی و عاطفی برقرار کنید.
7- افزایش ظرفیت و توانایی تحمّل سختی‌ها و پذیرش محدودیت‌ها و کمبودها در خود: به‌ یاد آوردن سختی‌ها و رنج و مصیبت‌های گذشته یا متمرکز کردن ذهن در حوادث یا مشکلاتی که ممکن است در آینده پیش آید، یکی از عوامل زودرنجی و تشدید آن است؛ برای همین سعی کنید افسوس گذشته‌ها را نخورده و نسبت به آینده، تشویش و نگرانی نداشته باشید.
8- مقاوم بودن در مقابل رفتارهای تمسخرآمیز دیگران: به‌گونه‌ای عمل کنید که بفهمند رفتار، گفتار، قضاوت و احیاناً سرزنش آنان نمی‌تواند به خود باوری شما لطمه وارد سازد. در واقع آنها را خلع سلاح کنید.البته ایرادهایی را که به کار شما می‌گیرند عاملی در جهت برطرف ساختن نقص در خودتان بدانید و از آنها تشکر نمایید.
9- معاشرت با افراد خوش اخلاق: ارتباط‌تان را با افراد خوش خلق، غیرعصبی و کسانی که آن‌ها را دوست دارید، گسترش دهید.
10- خودارزیابی: رفتارهای منفی خود را که باعث پاسخ نامناسب دیگران می شود، شناسایی کرده و برای تغییرشان برنامه داشته باشید.
11- درک شرایط طرف مقابل:‌ به دیگران حق بدهید که گاهی درست برخورد نکنند؛ زیرا ممکن است خستگی،‌ استرس،‌ ناراحتی از موضوعی دیگر و… بر رفتارشان با شما تأثیر گذاشته باشد.
12- عهد بستن با خود: با خود عهد کنید که هیچ‌گاه بعد از یک گفت‌و‌گویی که به جر و بحث کشیده می‌شود، دیگر به آن فکر نکنید.
13- تقویت حس شوخ طبعی خود در موقعیت های دشوار.
14- تمرین تعامل اجتماعی مؤثر : برخی از زودرنجی ها به خاطر ناتوانی در ابراز وجود است؛‌ بنابراین شرکت در کلاس‌های ارتقای مهارت‌های روابط بین فردی می‌تواند کمک مناسبی باشد.
15- استفاده از تفریح و سرگرمی‌های سالم: از تفریحات سالم و تقویت کننده اراده – مانند کوهنوردی، شنا، دو و پیاده‌روی و گردش در طبیعت و… – استفاده کنید.

پی نوشت ها
______________________
[1]. به عنوان مثال اگر پای مسائل شخصیتی در میان باشد، بیش از همه مدیریت محیط و اگر موضوع فشار و استرس مطرح باشد، راهکار حل مسأله و خودآرام سازی کمک کننده است.
[2]. برای مطالعه بیشتر رک: آرتور آند، روان شناسی رنج، ترجمه زهرا ادهمی، تهران: نشر دایره، چاپ دوّم، 1379.