دین و اندیشه
راهکار مقابله با تحریم؟
راهکار اصلی مقابله با تحریم ها،تحقق و اجرای اقتصاد مقاومتی و اقدام و عمل در این زمینه به منظور کاهش آسیب پذیری اقتصاد کشور از عوامل بیرونی و مصونیت بخشی به اقتصاد کشور و تکیه بر توان،ظرفیت و امکانات داخلی کشور است که مقام معظم رهبری بر آن تأکید دارند.مقام معظم رهبری در ده مورد راهکارهای مقابله با تحریم ها را تبیین نموده و در این باره فرمودند:« ما برای اینکه با تحریم مقابله کنیم چهکار باید بکنیم؟
راهکار اصلی مقابله با تحریم ها،تحقق و اجرای اقتصاد مقاومتی و اقدام و عمل در این زمینه به منظور کاهش آسیب پذیری اقتصاد کشور از عوامل بیرونی و مصونیت بخشی به اقتصاد کشور و تکیه بر توان،ظرفیت و امکانات داخلی کشور است که مقام معظم رهبری بر آن تأکید دارند.مقام معظم رهبری در ده مورد راهکارهای مقابله با تحریم ها را تبیین نموده و در این باره فرمودند:« ما برای اینکه با تحریم مقابله کنیم چهکار باید بکنیم؟ یک دوراهیای را دشمن نشان می دهد به ما؛ می گوید یا بیایید تسلیم آمریکا بشوید و هر چه او می گوید گوش کنید، یا فشار و تحریم ادامه پیدا می کند؛ این یک دوراهی است که گفتیم غلط و دروغ است، امّا یک دوراهی دیگری وجود دارد: یا بایستی مشکلات تحریم را تحمّل کنیم یا ایستادگی کنیم بهوسیله اقتصاد مقاومتی. خیلی خب، آمادگی شما خوب است، منتها برای اقتصاد مقاومتی، صِرف آمادگی کافی نیست؛ ما گفتیم «اقدام و عمل». البتّه دولت محترم در زمینه اقتصاد مقاومتی کارهایی کردهاند؛ ما گفتیم یک ستاد فرماندهی تشکیل بدهید برای اقتصاد مقاومتی، تشکیل دادند و معاون اوّل رئیس جمهور محترم را در رأس آن گذاشتند؛ کارهایی هم کردند، گزارشش را هم به من دادند که من امروز در پیام اوّل سال به ملّت عزیزمان این را گفتم؛ منتها اینها کارهای مقدّماتی است. به من گزارش دادهاند که بر اثر فعّالیتهایی که انجام گرفته است، تراز بازرگانی مثبت شده یعنی صادرات غیر نفتیمان از وارداتمان بیشتر است؛ خب، این خبر بسیار خوبی است؛ یا اینکه مثلاً فرض بفرمایید واردات ما از سال گذشته کمتر شده است؛ اینها خبرهای خوبی است، منتها اینها کفایت نمی کند و کار با اینها تمام نمی شود؛ کارهای اساسی باید انجام بگیرد. من چند کار را اینجا ذکر کردهام که این کارها باید در زمینه «اقدام و عمل» انجام بگیرد. اوّل مسئولین محترم دولتی باید فعّالیتها و زنجیرههای اقتصادی مزیتدار کشور را شناسایی کنند و بر آنها متمرکز بشوند؛ بعضی از فعّالیتهای اقتصادی در کشور اولویت دارد، اهمّیت دارد، مثل مادر میماند و از آن، بابهای متعدّد اقتصادی و تولیدی گشوده میشود؛ روی آنها بایست تمرکز کنند؛ آنها را باید شناسایی کنند و نقشه راه را مشخّص کنند و تکلیف همه را معلوم بکنند. دوّمین مسئله در این «اقدام و عمل» ای که ما گفتیم باید مورد توجّه قرار بگیرد، زنده کردن تولید داخلی است. آنطوری که به من گزارش کردهاند، امروز حدود شصت درصد از امکانات تولید ما معطّل است، تعطیل است؛ بعضیها به کمتر از ظرفیت کار میکند، بعضیها کار نمیکند؛ بایستی ما تولید را زنده کنیم، تولید را احیاء کنیم. [البتّه این]، راه دارد؛ این راه را خیلی از اقتصاددانهای متعهّد بلدند. من به مسئولین محترم دولتی مکرّر گفتهام این منتقدینی را که هستند بخواهید، حرفهایشان را بشنوید؛ گاهی پیشنهادهای خوبی دارند؛ میتوان تولید را احیاء کرد و در کشور به حرکت درآورد. کار سوّم اینکه ما بالاخره تجارت خارجی داریم، واردات داریم، به یک چیزهایی احتیاج داریم که از خارج وارد کنیم، مجبوریم اینها را بخریم، اشکالی هم ندارد، لکن توجّه کنیم که این خریدهای ما، قدرت تولید داخلی ما را تضعیف نکند. فرض بفرمایید ما میخواهیم مثلاً هواپیما وارد بکنیم یا خریداری بکنیم؛ به ما گفته میشود -خود مسئولین دولتی میگویند- که اگر چنانچه فلان درصد از این قیمت را ما در صنایع داخلی هواپیما سرمایهگذاری کنیم، بیشتر از آنکه از خارج بخریم استفاده خواهیم کرد و تولید داخلی هم رشد پیدا میکند. اینکه ما همهچیز را از خارج وارد کنیم و نگاه نکنیم که این خرید ما، این واردات ما چه بلایی سر تولید داخلی میآورد خطا است؛ پس بنابراین در خریدها کاری کنیم که تولید داخلی تضعیف نشود. چهارم؛ ما پولهایی داریم در خارج از کشور؛ [مثلاً] نفت فروختهایم، پولش را به ما ندادهاند. در قضیه برجام بنا بر این شد که این پولها برگردد -البتّه اکثرش برنگشته، اغلبش برنگشته و دچار مشکل است؛ دست آمریکاییها را انسان مشاهده میکند پشت این [قضیه]؛ البتّه انگیزههای دیگری هم وجود دارد، لکن بدجنسی بعضی از دستگاههای آمریکایی موجب شده است که این پولها برنگردد؛ لکن بالاخره برخواهد گشت- وقتیکه این پولهای موجود ما در خارج که حالا هر چند ده میلیاردی که هست برگشت، در مصارفی به کار نرود که این پول هدر بشود. این پولی است که وارد کشور میشود، کشور نیاز دارد و در درجهی اوّل مثلاً تولید است؛ مواظب باشند این پولی که وارد میشود، هدر نرود، از بین نرود، صَرف خریدهای بیمورد، صَرف کارهای بیجا، صرف اسرافها نشود؛ یعنی مدیریت منابع مالیای که از بانکها و مراکز خارجی به کشور وارد میشود. مسئله پنجم؛ بخشهایی در اقتصاد ما وجود دارد که مهم و دارای اهمّیت است؛ مثلاً بخش نفت و گاز یا بخش تولید موتور که برای خودرو، برای هواپیما، برای قطار، برای کشتی مورد استفاده است، این بخشهای حسّاس و مهم، دانشبنیان بشود. اینکه ما میگوییم اقتصاد دانشبنیان [این است]. جوانهای ما، دانشمندان ما نشان دادهاند که میتوانند نوآوری کنند، میتوانند ما را از آن سطحی که در فنّاوری داریم بالاتر ببرند. خب، این کار کوچکی است که موشک بُرد بلند را جوری تنظیم کنند که در دوهزار کیلومتری با انحراف دو متر یا پنج متر به هدف بخورد؟ خب آن مغزی که میتواند این کار را بکند، در موارد گوناگون دیگر هم میتواند؛ مثلاً فرض کنید که سطح موتور خودرو را با یک پیشرفتی بالا ببرد که فرض کنیم مصرفش کم بشود، یا موتور قطار را به فلان شکل بهوجود بیاورد؛ میتوانند. همین الان در کشور ما بنگاههای اقتصادی و تولیدیای وجود دارند که کارهایی که آنها انجام میدهند و تولید میکنند، یا از مشابه خارجیاش بهتر است یا برابر آنها است؛ همین الان داریم؛ خب اینها را باید تقویت کرد. پس بنابراین دانشبنیان شدنِ بخشهای مهمّ اقتصاد داخلی، یکی از کارهایی است که در اقتصاد مقاومتی شرط است و بایستی انجام بگیرد. ششم؛ ما در گذشته روی بعضی از بخشها سرمایهگذاری کردهایم؛ از آنها بهرهبرداری بشود و استفاده بشود. ما در زمینهی نیروگاهسازی در کشور سرمایهگذاری خوبی کردیم؛ در زمینهی پتروشیمی سرمایهگذاری خوبی کردیم. امروز کشور به نیروگاه احتیاج دارد، کشورهای دیگر هم به نیروگاه ارزانی که ما میسازیم احتیاج دارند. ما دیگر نرویم از بیرون نیروگاه بخریم وارد کنیم، یا افرادی بیاوریم برای ما نیروگاه درست کنند. این قسمتهایی که سرمایهگذاری شده است، برایش تلاش شده است و زحمت کشیده شده است، احیاء بشود و از آنها استفاده بشود. مطلب هفتم؛ در همه معاملات خارجیای که ما انجام میدهیم، انتقال فنّاوری را شرط کنیم. البتّه برادران ما در دولت به ما گفتند که ما این کار را کردیم و میکنیم؛ من تأکید میکنم و تکرار میکنم برای اینکه غفلت نشود. فرض کنید [اگر] یک وسیلهای را یا یک شیء تولیدی جدیدی را میخواهند بخرند، تولیدشده را نخرند، [بلکه] آن شیء را با فنّاوری مخصوص خودش تهیه کنند و بیاورند؛ فنّاوری را داخل کشور کنند. در قراردادها این را باید بشدّت مورد توجّه قرار بدهند. مسئله هشتم؛ با فساد مبارزهی جدّی بشود، با ویژهخواری مبارزه جدّی بشود، با قاچاق مبارزهی جدّی بشود؛ اینها دارد به اقتصاد کشور لطمه میزند و ضررش را مردم میبرند. اگر ما در مقابل آن مجموعهای که فرض بفرمایید با زدوبستهایی در زمینهی مسائل اقتصادی ویژهخواری میکنند، خودشان را از امتیازات ویژه برخوردار میکنند و یا دچار فساد پولی و مالی و اقتصادی میشوند، سهلانگاری کنیم، قطعاً کشور ضرر خواهد کرد؛ نباید سهلانگاری بشود. البتّه در مقام بیان و در روزنامهها و جنجال و بخصوص با جهتگیریهای سیاسی، حرفهای قشنگ خوبی زده میشود امّا اینها فایدهای ندارد. حالا یک مجرم اقتصادی را مثلاً فرض کنیم دستگیر کردند، روزنامهها دربارهاش بنویسند و عکس و تفصیلات و کارهایی مانند اینها را با اهداف جناحی و سیاسی بکنند، اینها فایدهای ندارد؛ دو صد گفته چون نیم کردار نیست. باید جلوی آن فسادی را که امروز ممکن است پیش بیاید بگیرند و مانع فساد بشوند. قاچاق همین جور است؛ مانع قاچاق [بشوند]. باید با قاچاق، بهمعنای واقعی کلمه مبارزه کنند. مطلب بعدی بهرهوری از انرژی [است]. ادّعا می شود و گفته می شود که اگر ما بتوانیم بهرهوری انرژی را ارتقا بدهیم، بالا ببریم و صرفهجویی کنیم، صد میلیارد دلار صرفهجویی خواهد شد؛ مبلغ کمی نیست، مبلغ زیادی است؛ این را جدّی بگیرند. این همه کارهای گوناگون دارد در این مملکت انجام میگیرد، بعضیهایش غیر لازم، بعضیهایش مضر؛ خب کار را در اینجور بخشها متمرکز کنند. این شد «اقدام و عمل»؛ اقدام یعنی این چیزها -البتّه شنیدم این، مصوّبهی مجلس هم هست؛ ارتقای بهرهبرداری از انرژی، مصوّبهی مجلس شورای اسلامی است- واقعاً بررسی کنند که اگرچنانچه یک چنین چیزی وجود دارد، باید روی این متمرکز بشوند و کار کنند. و [مطلب] دهم؛ به صنایع متوسّط و کوچک نگاه ویژه بکنند. الان چندین هزار کارگاه و کارخانهی متوسّط و کوچک در کشور هست؛ اگرچنانچه این آماری که به من دادهاند و بنده گفتم که شصت درصد از اینها الان دچار بیکاری و تعطیل هستند درست باشد، خسارت است. آن چیزی که در متن جامعه اشتغال ایجاد میکند، تحرّک ایجاد میکند و طبقات پایین را بهرهمند میکند، همین صنایع کوچک و متوسّط است؛ اینها را تقویت کنند و پیش ببرند. خب، این ده نقطه کار که اگرچنانچه اقدام و عمل بخواهد انجام بگیرد برای اقتصاد مقاومتی، این ده کار می تواند انجام بگیرد. البتّه کارهای دیگری هم می شود انجام داد که مسئولین نگاه میکنند و بررسی می کنند. بنده ده مورد را اینجوری پیشنهاد میکنم. این میشود جریان انقلاب، این میشود حرکت انقلابی در کشور، این میشود اقتصاد مقاومتیای که کشور را نجات خواهد داد. اگر این کارها را بکنیم، ما میتوانیم در مقابل آمریکا بِایستیم و تحریمهای او در ما اثر نکند. ما احتیاج نداریم از ارزشهای خودمان، از خطوط قرمز خودمان، از اصول خودمان صرفِنظر کنیم تا آمریکا نتواند ما را تحریم بکند؛ ما با دنبال کردنِ همین سیاست اقتصاد مقاومتی، بهمعنای عملی مسئله و اقدام عملی موضوع، میتوانیم کشور را مصونیتسازی کنیم؛ میتوانیم مصونیت بدهیم کشور را تا دیگر در مقابل تحریم به خودمان نلرزیم که ما را تحریم خواهند کرد. خب تحریم بکند؛ اگر اقتصاد مقاومتی شد، تحریم دشمن تأثیر قابل توجّهی نخواهد کرد. این میشود حرکت انقلابی و حرکت مؤمنی. آنوقت اگر ما این کارها را کردیم، مسئولین محترم دولتی آخر سال ۹۵ میتوانند بیایند گزارش بدهند که ما این چند هزار کارگاه و کارخانه و مزرعه و دامداری و امثال اینها را احیاء کردیم. میتوانند بیایند اینها را بگویند؛ میتوانند به مردم گزارش بدهند، مردم هم ببینند و حس کنند. وقتی مردم حس کردند، آنوقت اعتماد و اطمینان پیدا میکنند. و البتّه باید مردم کمک کنند. من به شما عرض بکنم که مردم -چه افراد سیاسی، چه افراد اقتصادی، چه آحاد مردم- باید به دولت کمک کنند، به مسئولین کشور کمک کنند. این کار البتّه فقط هم کار دولت نیست؛ هر سه قوّه باید با یکدیگر همکاری کنند تا کار پیش برود؛ و مردم هم باید کمک کنند به اینها؛ این کمک لازم است و جدّیت مسئولین بخصوص قوّه مجریه هم لازم است. اگر بتوانیم این حرکت را راه بیندازیم، عرض کردیم که این جریان، جریان انقلابی است و هم سرعت خواهد داشت، هم موفّقیت خواهد داشت. ما در هرجایی که کار انقلابی کردیم، اینها را داریم. ببینید! کاری که شهدای هستهای ما در زمینههای هستهای که بسیار هم حسّاس است پیشاهنگش بودند، کاری که شهید طهرانیمقدّم پیشاهنگش بود، کاری که شهید کاظمی در زمینهی سلّولهای بنیادی پیشاهنگش بود، کارهای بسیار بزرگی است. در زمینههای فرهنگی [هم] کاری که شهید آوینی پیشاهنگش بود و در این اواخر [هم] مرحوم سلحشور -که اینها پیشروان کار انقلابی در این کشورند- اینها را باید ترویج کرد، اینها را باید تقدیر کرد و نام اینها را باید گرامی داشت. کار انقلابی این است. اینکه من بارها تکرار میکنم که نیروهای انقلابی را و نیروهای حزباللّهی را باید گرامی بداریم و باید نگه بداریم، بهخاطر این است؛ کار وقتی با روحیهی انقلابی شد، پیشرفت خواهد کرد.» (بیانات در حرم مطهر رضوی ، 95/1/1) سازوکارهای مقابله با تحریم با تمرکز بر راهکارهای بیرونی و در عرهصه بین المللی را نیز میتوان در قالب الگوهای زیر مورد توجه قرار داد: 1. انجام اقدامهای متقابل برضد شرکتهای آمریکایی و اروپا؛ یکی از الگوهای مقابله با تهدیدهای اقتصادی فراروی جمهوری اسلامی ایران که در قالب تحریمهای چندجانبه و یکجانبه اعمال میشود را میتوان در قالب اقدامهای متقابل برضد شرکتهای آمریکایی و اروپایی دانست. انجام این گونه اقدامها در قالب «راهبرد تهدید متقابل» مورد توجه قرار میگیرد. راهبرد تهدید متقابل میتواند ماهیت تدریجی، مرحلهای و گسترش یابنده داشته باشد. الگوهای انجام تهدید متقابل را میتوان به شرح زیر مورد توجه قرار داد: 1.1. برقراری تعرفه برضد شرکتها و کشورهای هدف؛ برقراری تعرفه برضد شرکتهای آمریکایی و اروپایی به عنوان انجام اقدامهای متقابل محسوب میشود. اگر چه در جهان سرمایهداری غرب، میتوان نشانههایی از همبستگی راهبردی با اهداف نظام سیاسی را مورد ملاحظه قرار داد، اما انجام اقدامهایی از جمله اعمال تعرفه میتواند، مطلوبیتهای ایران در ارتباط با کشورهای اعمال کنندهی تحریم را افزایش دهد. چنین اقدامی در شرایطی امکان پذیر است که سازوکارهای جایگزین برای انجام مبادلات اقتصادی مورد پیگیری قرار گیرد. 2.1. سهمیهبندی کالا و تجارت با شرکتها و کشورهای هدف؛ اعمال سازوکارهای دیگری از جمله، سهمیهبندی کالا و تجارت به عنوان ابزار مؤثری برای اعمال محدودیت اقتصادی برضد کشورهای هدف محسوب میشود. لازم به توضیح است که هرگونه اقدام اقتصادی میتواند از راه سازوکارهای بینالمللی به مرحلهی اجرا درآید. از همه مهمتر آنکه همکاریهای اقتصادی با کشورهای آسیای شرقی، زمینههای بهرهگیری برای محدودسازی تحرک اقتصادی شرکتهای چندملیتی اروپایی و آمریکایی را به وجود آورد. لازم به توضیح است که شرکتهای چندملیتی عموماً تلاش دارند تا بازارهای اقتصادی جدیدی را به دست آورند. 3.1. برقراری ممنوعیت معامله با شرکتها و کشورهای هدف؛ برخی از شرکتهای اقتصادی جهان غرب از راه کارگزاران منطقهای خود به همکاریهای اقتصادی با جمهوری اسلامی ادامه میدهند. لازم به توضیح است که در برخی مواقع شرکتهای چندملیتی برای دستیابی به سود بیشتر ترجیح میدهند که از ابزارهای متنوعتری استفاده نمایند. به همین دلیل است که آنان مبادرت به تأسیس شرکتهای پوششی در کشورهای آسیای شرقی نمودهاند. شرکتهای پوششی از آمادگیهای لازم برای انجام همکاریهای اقتصادی در حوزهی تبادل انرژی و کالاهای مصرفی با دولت ایران برخوردارند. تنظیم فهرست سیاه میتواند برای شرکتهایی انجام گیرد که به گروههای اسراییل محور در سیاست امنیتی آمریکا وابسته هستند. اگر چنین شرکتهایی در وضعیت تحریم منطقهای قرار گیرند، در آن شرایط امکان تجدیدنظر در سیاست اقتصادی و امنیتی آمریکا اجتنابناپذیر خواهد بود. 4.1. تحریم اقتصادی متقابل شرکتها و کشورهای هدف؛ تحریم اقتصادی متقابل میتواند آثار اقتصادی لازم را ایجاد نماید. به طور مثال جهان غرب و کشورهای حاشیهای نظام سرمایهداری ممکن است در معرض تحریمهای اقتصادی قرار گیرند. در چنین شرایطی، شرکتهای اقتصادی ترجیح میدهند تا فعالیتهای گستردهتری را در حوزهی جغرافیایی ایران به انجام رسانند. اینگونه همکاریها میتواند، زمینههای لازم برای برطرف سازی مشکلات اقتصادی ایران را فراهم آورد.از همه مهمتر اینکه شرکتهای چند ملیتی اگر در وضعیت تحریم اقتصادی جدّی قرار گیرند، بخشی از منابع و مازاد اقتصادی خود را از دست میدهند. 5.1. تنظیم فهرست سیاه برای کارگزاران اقتصادی شرکتها و کشورهای هدف؛ تنظیم فهرست سیاه میتواند برای شرکتهایی انجام گیرد که به گروههای اسراییل محور در سیاست امنیتی آمریکا وابسته هستند. اگر چنین شرکتهایی در وضعیت تحریم منطقهای قرار گیرند، در آن شرایط امکان تجدیدنظر در سیاست اقتصادی و امنیتی آمریکا اجتنابناپذیر خواهد بود. فعال کردن گروه 77 میتواند طیف گستردهتری از کشورهایی را ایجاد نماید که تلاش خواهند داشت تا تحریمهای غیرقانونی برضد ایران را به حداقل ممکن کاهش دهند. 6.1. مسدود کردن داراییهای شرکتها و کشورهای هدف؛ در برخی از مواقع مشاهده شده است که به دلیل محاکم قضایی و دولت آمریکا، بخشی از داراییهای ایران در کشورهای مختلف مسدود گردیده است. در چنین شرایطی، فعالیتهای اقتصادی ایران با مشکل روبهرو میشود. انجام اقدام متقابل برای مسدود کردن دارایی شرکتها و کشورهایی که چنین اقدامهایی را به انجام میرسانند، میتواند آثار معکوس داشته باشد. از همه مهمتر اینکه چنین اقدامی بخشی از گزینهی تهدید متقابل برای بازدارندگی و تهدیدزدایی محسوب میشود. 7.1. محدودسازی توان تحرک کشورهای هدف در بازار انرژی. یکی از سازوکارهای مؤثر در محدودسازی قابلیت کشورهای هدف را میتوان کاهش توان تحرک آنان در بازار انرژی دانست. به طور کلی ایران به دلیل قابلیت ژئوپلتیکی خود از توان لازم برای تأثیرگذاری در بازار انرژی برخوردار است. بنابراین اگر زمینه برای محدودسازی توان تحرک شرکتهایی انجام پذیرد که به گروههای تحریم کنندهی ایران تعلق دارند، در آن شرایط امکان تشدید تضادهای درون ساختاری شرکتهای چند ملیتی با دولتهای مربوط به وجود میآید. 2. انجام اقدامهای جایگزین از راه تعامل با شبکههای اقتصادی بینالمللی؛ هماکنون شاخصهای اقتصاد جهانی نشان میدهد که جلوههایی از بازارهای شبکهای فعالیت گستردهای را به انجام میرسانند. اقتصاد در شرایط موجود بیش از آنکه ماهیت شرکتی و یا دولتی داشته باشد، دارای ویژگی شبکهای میباشد. شبکههای اقتصادی بینالمللی میتوانند نیازهای ایران به کالاهای خدماتی، مصرفی، توسعهای و بنیادین را تأمین نمایند. هر یک از این گونه شبکههای اقتصادی نقش تعیین کننده و مؤثری در ساختار اقتصاد جهانی دارند. بسیاری از بازارهای منطقهای در آسیای شرقی در قالب اقتصاد شبکهای به فعالیت خود ادامه میدهند. 3. ارایه مشوقهای منطقهای و بینالمللی برای تغییر در اقدامهای محدودکننده بینالمللی؛ یکی از سازوکارهای مؤثر برای عبور از تحریمهای اقتصادی موجود را میتوان بهرهگیری از توان دیپلماتیک، نهادی و سازمانی کشورهای منطقهای دانست. کشورهای منطقهای همانند ترکیه، قطر، امارات متحده عربی و عربستان از جایگاه مؤثری برای تأثیرگذاری بر اقتصاد جهانی و شرکتهای چندملیتی برخوردارند. بهرهگیری از سازوکارهای اقتصادی همکاریجویانه میتواند زمینههای لازم برای شکلگیری فرآیندی را به وجود آورد که انجام اقدامهای متقابل برخی از شرکتها و کشورهای منطقهای برضد جهان غرب را امکان پذیر سازد. اولین گام تحقق چنین اهدافی را میتوان بهرهگیری از سازوکارهای دیپلماتیک و امنیتی برای متقاعد سازی عربستان دانست. اگر عربستان نیازهای جهان غرب به انرژی را تأمین نکند و صرفاً در چارچوب سهمیهی خود در بازار جهانی به ایفای نقش مبادرت ورزد، در آن شرایط امکان تغییر در الگوهای راهبردی جهان غرب برای محدودسازی قدرت ایران به وجود میآید. متقاعدسازی کشورهای منطقهای در خلیجفارس یکی از سازوکارهای محدودسازی موفقیت تحریم اقتصادی برضد ایران محسوب میشود. اقتصاد در شرایط موجود بیش از آنکه ماهیت شرکتی و یا دولتی داشته باشد، دارای ویژگی شبکهای میباشد. شبکههای اقتصادی بینالمللی میتوانند نیازهای ایران به کالاهای خدماتی، مصرفی، توسعهای و بنیادین را تأمین نمایند. 4. نمایش قدرت برای مقابله با تهدیدهای بینالمللی؛ نمایش قدرت در زمرهی سازوکارهای مقابله و انجام اقدامهای متقابل محسوب میشود. یکی از اقدامهایی که ایران میتواند قبل از اعمال تحریمهای اقتصادی به انجام برساند، اجرای الگوهایی مانند: مانورهای نظامی در خلیجفارس است. منطقهای که بخشی از انرژی مورد نیاز اقتصاد سرمایهداری از آن عبور میکند. به طور کلی، انجام چنین ذهنیتی به مفهوم آن است که جهان غرب باید بر این امر واقف باشد که اگر محدودیتهای بینالمللی برضد ایران را اعمال نماید، جمهوری اسلامی نیز از ابزارهای خود برای ایجاد محدودیت در تعامل اقتصادی سایر بازیگران را فراهم میسازد. به طور مثال، ایران میتواند این موضوع را گوشزد نماید که هرگونه مجازات اقتصادی جمهوری اسلامی میتواند با اقدامهای متقابل غیرخصمانه موازنه گردد. لازم به توضیح است که نمایش قدرت با کاربرد قدرت متفاوت است. نمایش قدرت ماهیت غیرخصمانه داشته و به عنوان نشانهای برای بازسازی الگوهای رفتاری تلقی میشود. کشورهایی همانند ایران که از موقعیت ژئوپلتیکی ویژهای برخوردارند، میتوانند از قابلیت خود برای انجام اقدامهای متقابل غیرخصومتآمیز، استفاده نمایند. 5. توسل به رأی از راه دیپلماتیک؛ اعمال محدودیتهای اقتصادی و تکنولوژیک توسط آمریکا و اتحادیهی اروپا، دارای مخالفینی در ساختار داخلی کشورهای مورد نظر میباشد. به طور کلی هرگونه الگوی منازعهآمیز دارای پیامدهای اقتصادی و راهبردی برای کشورهایی است که ابتکار عمل را در سیاست بینالملل در دست گرفتهاند. به همین دلیل است که میتوان جلوههایی از «تعامل سازنده» را برای تغییر در تصمیمهای قبلی مورد توجه قرار داد. تحقق این امر در شرایطی امکان پذیر است که بتوان با نهادهای تأثیرگذار در کشورهای اتحادیهی اروپا و آمریکا به تعامل راهبردی مبادرت نمود. به این ترتیب، توسل به رأی را میتوان نتیجهی پیچیدهی سازوکارهای دیپلماتیک دانست. فرآیندی که میتواند زمینههای لازم برای چانهزنی از راه روشهای غیرخصمانه را فراهم آورد. به طور کلی، چانهزنی میتواند روندهای لازم برای فعالسازی گروههای بیطرف در کشورهای اروپا و آمریکا را فراهم سازد. لابیهای ایرانی یکی از ابزارهای مؤثر برای مقابله با روندهای تحریم برضد ایران محسوب میشود. لابیهای ایرانی میتواند بر نخبگان سیاسی، اقتصادی و امنیتی آمریکا و اروپا تأثیر به جا گذارد. برطرف سازی اختلافهای ایجاد شده از راه شکایت به دیوان دادگستری بینالمللی، دیوان عالی ایالات متحده و دیوان داوری اتحادیهی اروپا میتواند زمینههای ایجاد تعامل قانونی ایران با بازیگرانی را فراهم آورد که محدودیتهایی را برضد جمهوری اسلامی ایجاد نمودهاند. به طور کلی، باید این موضوع مورد توجه قرار گیرد که توسل به رأی از راه 4 مکانیسم دیپلماتیک و حقوقی حاصل میگردد. سازوکارهایی همانند مذاکره، میانجیگری، قضاوت بینالمللی و انجام توافقهای رسمی را میتوان در زمرهی سازوکارهای توسل به رأی برای برطرف سازی بخشی از تحریمهای اقتصادی و تکنولوژیک برضد ایران دانست. هر یک از 4 مکانیسم یاد شده میتواند زمینههای لازم برای تحرک ایران در نهادهای حقوقی و دیپلماتیک بینالمللی را به وجود آورد. از همه مهمتر آن که الگوی مبتنی بر توسل به رأی از این جهت دارای اهمیت و مطلوبیت است که زمینههای لازم برای کاهش انگیزهی اقدامهای خصومت آمیز و فراقانونی کشورهای آمریکا و اتحادیهی اروپا برضد ایران را به وجود میآورد. توسل به رأی در زمره یکی از مؤثرترین سازوکارهای حل اختلافها در حوزههای منطقهای و بینالمللی محسوب میشود. فرآیندهایی که زمینههای لازم برای برطرف سازی محدودیتهای راهبردی برضد قدرت سازمانی و ساختاری ایران را به وجود میآورد. 6. میانجیگری برای تأخیر در تحریمهای اتحادیهی اروپا و آمریکا. مذاکرههای هستهای ایران با گروه (1+5) به عنوان نمادی از حسن نیت راهبردی از سوی جمهوری اسلامی محسوب میشود. به عبارت دیگر، میتوان این موضوع را مورد توجه قرار داد که برای مقابله با محدودیتهای اعمال شده میتوان از روش میانجیگری استفاده نمود. میانجیگری در حوزهی اقتصادی به مفهوم آن است که اعمال تحریمهای اقتصادی اتحادیهی اروپا تا زمان ادامهی مذاکرههای دیپلماتیک به تأخیر افتد. اگر جهان غرب در صدد حل مشکلات و موضوعات هستهای باشد، نیازمند آن است که به میانجیگری برای تأخیر در تحریمهای اقتصادی توجه داشته باشد. در حالی که اگر جهان غرب در صدد اعمال محدودیتهای راهبردی برضد جمهوری اسلامی ایران باشد در آن شرایط، تمایل چندانی به بهرهگیری از سازوکارهای اقتصادی برای حل اختلافهای خود با جمهوری اسلامی ایران نخواهد داشت. کشورهایی همانند روسیه و چین، به همراه برخی از شرکتهای چند ملیتی میتوانند نقش مؤثری در گسترش فرآیند میانجیگری برای تأخیر در تحریمها به کار گیرند. در غیر این صورت، سطح اقدامهای متقابل ایران با جهان غرب در شرایط تعارض فزآینده قرار میگیرد.(دکتر ابراهیم متقی ؛ برهان/۱۳۹۱/۴/۱۳)
راهکار مقابله با تحریم؟