تصوف قفقاز و مبارزه با استعمار
شرایط اجتماعی و سیاسی منطقه قفقاز موجب شد تا این گروهها برای مقابله با جریان های ضد مذهبی و استعماری ، به مبارزه و فعالیت های سیاسی اجتماعی روی بیاورند . « انگیزه های سیاسی اجتماعی و مبارزات ضد استعماری باعث شد که بعضی از رهبران طریقتها ، پیروان خود را تشویق کنند تا از کنج عزلت و گوشه نشینی بیرون آمده و به میدان جهاد با متجاوزان غیر مسلمان قدم گذارند. » ( الیزابت سریه ، صوفیان و ضد صوفیان ، ترجمه مجد الدین کیوانی ، تهران : مرکز ، 1381، ص 5) صوفیان منطقه قفقاز بیشتر از دو گروه قادریه و نقشبندیه هستند که هر دو گروه گرایش به فعالیت های سیاسی و اجتماعی و مبارزه با دشمن دارند .« از ویژگیهای طریقت قادریه این است که آنها با برخورداری از سازمانهای متمرکز و با نظم و انضباط به شیخ خود وفادار بوده و فرقه ها نیز به یکدیگر وابسته هستند . لذا این ساختار باعث مقاومت در مقابل دشمنان در ادوار مختلف شده است .( غلامعلی حداد عادل ، دانشنامه جهان اسلام ، 1375، ج7، ص 402) همچنین « از ویژگیهای طریقت نقشبندیه احترام به شیوخ و زیارت قوبر آنها ، گرد امدن در اطراف مساجد ، خانقاها و مزارها به عنوان مراکز تجمع سیاسی عبادی و فعال بودن از نظر سیاسی و ایستادگی در برابر بی عدالتی و ظلم و تلاش در جهت تغییر آن است .» (محمد جواد امیدوار نیا ، نقشبدنیه و نقش آن در حوزه آسیای مرکزی چین ، فصلنامه مطالعات آسیایی مرکزی و قفقاز ، س3، ش6، 1373، ص 30) برای آشنایی بیشتر با جریان های صوفی در منطقه قفقاز و مبارزات سیاسی آنها به منابع زیر مراجعه شود: -آنا زلکینا ، جنبش های اسلامی در قفقاز شمالی ؛ در جستجوی خدا و آزادی ، واکنش های صوفیان به پیشروی روسیه در قفقاز ، ترجمه الهه کولایی ، محمد کاظم شجاعی ، تهران: نشر علم ، 1390 -تصوف در آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه ، سید مهدی طاهری ، سید سعید هاشمی نسب ، پژوهشهای منطقه ای ، تابستان و پاییز 1388، شماره 2 -تصوف در آسیای مرکزی و قفقاز ، دانشنامه جهان اسلام ، دائره المعارف اسلامی ، ج1، 3586-3587
تصوف قفقاز و مبارزه با استعمار