شیعه و عزاداری

پاسخ کوتاه:
شیعیان در ایام عزاداری اهل بیت(ع) با غم و اندوه خود محبت و دوستی خود را ابراز می کنند و این عزاداری در واقع یادآوری فضائل آنان بوده و انسان را به سمت الگو پذیری از آنها سوق می دهد. هنگامى که مجلس عزادارى، موجب انسان‌سازى گشت؛ تغییر درونى انسان به عرصه جامعه نیز کشیده مى‌شود و آدمى مى‌کوشد تا آرمان‌هاى اهل‌بیت(ع) را در جامعه حکم‌فرما کند. در نهایت عزاداری بهترین راه براى تعلیم و تربیت نسل جدید و آشنایى آنان با گفتار و کردار اهل‌بیت(ع) است.

فلسفه و حکمت عزادارى را مى‌توان در امور ذیل، رهیابى کرد: 
الف. محبت و دوستى: قرآن و روایات، دوستى خاندان رسول اکرم صلى‌الله‌علیه‌و‌آله و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را بر مسلمانان واجب کرده است[1]. روشن است که دوستى لوازمى دارد و محبّ صادق، کسى است که شرط دوستى را ـ چنان که باید و شاید ـ به جا آورد. یکى از مهم‌ترین لوازم دوستى، هم دردى و هم دلى با دوستان در مواقع سوگ یا شادى آنان است[2]؛ از این رو در احادیث، بر برپایى جشن و سرور در ایام شادى اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأکید فراوان شده است. حضرت على (علیه‌السلام) در روایتى مى‌فرماید: «شیعه و پیروان ما در شادى و حزن ما شریکند». «یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا»[3] امام صادق (علیه‌السلام) نیز فرمودند: «شیعتنا جزء منا خُلِقوا مِن فضل طینتنا یسوؤهم ما یسؤنا و یسرّهم ما یسرّنا»[4]؛ «شیعیان ما پاره‌اى از خود ما بوده واز زیادى گل ما خلق شده‌اند؛ آنچه که ما را بدحال یا خوشحال مى‌سازد، آنان را بدحال و خوشحال مى‌گرداند». این وظیفه عقلانى و شرعى، ایجاب مى‌کند که در ایام عزادارى اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ، حزن و اندوه خود را به «زبان حال»؛ یعنى، با اشک، آه و ناله و زارى، از نظر خوراک، با کم خوردن و کم آشامیدن مانند افراد غم‌زده[5] و از نظر پوشاک، با پوشیدن لباسى که از حیث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف، حکایت‌گر اندوه و ناراحتى است، آشکار سازیم.
ب. انسان‌سازى: از آنجا که در فرهنگ شیعى، عزادارى باید از سر معرفت و شناخت باشد؛ هم‌دردى با آن عزیزان، در واقع یادآورى فضایل، مناقب و آرمان‌هاى آنان بوده و بدین شکل، آدمى را به سمت الگوگیرى و الگوپذیرى از آنان سوق مى‌دهد.
فردى که با معرفت در مجالس عزادارى، شرکت مى‌کند؛ شعور و شور، شناخت و عاطفه را درهم مى‌آمیزد و در پرتو آن، انگیزه‌اى قوى در او پدیدار گشته و هنگام خروج از مراسم عزادارى، مانند محبى مى‌شود که فعّال و شتابان، به دنبال پیاده کردن اوصاف محبوب در وجود خویشتن است.
ج. جامعه‌سازى:  هنگامى که مجلس عزادارى، موجب انسان‌سازى گشت؛ تغییر درونى انسان به عرصه جامعه نیز کشیده مى‌شود و آدمى مى‌کوشد تا آرمان‌هاى اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را در جامعه حکم‌فرما کند.
به بیان دیگر، عزادارى بر اهل‌بیت (علیهم‌السلام)؛ در واقع با یک واسطه زمینه را براى حفظ آرمان‌هاى آنان و پیاده کردن آنها فراهم مى‌سازد. به همین دلیل مى‌توان گفت: یکى از حکمت‌هاى عزادارى، ساختن جامعه براساس الگوى ارائه شده از سوى اسلام است.
د. انتقال‌دهنده فرهنگ شیعى به نسل بعد:  کسى نمى‌تواند منکر این حقیقت شود که نسل جدید در سنین کودکى، در مجالس عزادارى با فرهنگ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) آشنا مى‌شوند. به راستى عزادارى و مجالس تعزیه، یکى از عناصر و عوامل برجسته‌اى است تا آموزه‌هاى نظرى و عملى امامان راستین، به نسل‌هاى آینده منتقل شود. مراسم عزادارى، به دلیل قالب و محتوا، بهترین راه براى تعلیم و تربیت نسل جدید و آشنایى آنان با گفتار و کردار اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است.
پی نوشت ها:
[1]. نگا: شورى 42، آیه 23؛ هود (11)، آیه 29؛ میزان‌الحکمه، ج 2، ص 236. 
[2]. نگا: المحبة فى الکتاب والسنة، صص 169 ـ 170 و 181 ـ 182. 
[3]. بحارالانوار، ج 44، ص 287. 
[4]. امالى، ص 305. 
[5]. طبق فرموده امام صادق (علیه‌السلام) به معاویة بن وهب، «عزاداران سیدالشهدا در روز عاشورا از آب و غذا دورى جویند تا آن که یک ساعت از وقت فضیلت نماز عصر بگذرد، و در حد لزوم به غذاى معمول صاحبان مصیبت، سدّ جوع و عطش کنند». [نگا: تاریخ النیاحة الامام الشهید الحسین بن على، ج 1، صص 157ـ159].