دین و اندیشه
بازی رایانه ای آری یا نه؟
با سلام ابتدا از توجه و اهتمامتان به تربیت فرزندان تشکر و آن را تحسین می کنیم ولی توجه داشته باشید که حساسیت بیش از اندازه همانند تربیت بد مضر است . به هر حال مطالب زیر تقدیم می شود و نسبت به انتخاب مدرسه هم مهم محیط و مربیان هستند دولتی و غیر دولتی در انتخاب موثر نیست باید مدیران و مربیان تربیت یافته و با انگیزه دینی و الهی با فرزندتان کار کنند و برنامه ی مدرسه مطابق با معیارهای دینی و اسلامی و علمی دقیق باشد لذا مطالعه ی مطالب زیر توصیه می شود.
در نظر اسلام ادب و تربیت فرزندان از تأمین حوایج جسمانى آنان ارزنده تر است .
با سلام ابتدا از توجه و اهتمامتان به تربیت فرزندان تشکر و آن را تحسین می کنیم ولی توجه داشته باشید که حساسیت بیش از اندازه همانند تربیت بد مضر است . به هر حال مطالب زیر تقدیم می شود و نسبت به انتخاب مدرسه هم مهم محیط و مربیان هستند دولتی و غیر دولتی در انتخاب موثر نیست باید مدیران و مربیان تربیت یافته و با انگیزه دینی و الهی با فرزندتان کار کنند و برنامه ی مدرسه مطابق با معیارهای دینی و اسلامی و علمی دقیق باشد لذا مطالعه ی مطالب زیر توصیه می شود.
در نظر اسلام ادب و تربیت فرزندان از تأمین حوایج جسمانى آنان ارزنده تر است .
على علیه السلام مى فرمود:(( ما نحل والد ولدا نحلا فضل من ادب حسن .))[1]
تربیت کودک فریضه مذهبى است که مانند اداى یک فریضه مذهبى موجب اجر و پاداش در پیشگاه خداوند است و پرورش هاى ناپسند مانند ترک واجب یا ارتکاب گناه می ماند. امام صادق علیه السلام فرمود:
(( و تجب للولد على والده ثلاث خصال : اختیاره لوالدته و تحسین اسمه و المبالغة فى تاءدیبه .))[2]
در این حدیث نیز امام صادق علیه السلام مراقبت شدید پدران را در تربیت فرزندان از حقوق واجب آنان دانسته است .
خانواده به منزله اولین مدرسه تربیت کودک است که ایجاد شرایط مساعد در ﺁن به عهده پدر و مادر می باشد .
یکى ازعواملی که در تربیت,از جنبه اساسى و تعیین کننده اى برخوردار است ، محیط آموزشى یا مدرسه است که معلم ، چهره شاخص و نماینده برجسته آن است . آنچه در فرایند تعلیم و تربیت به متعلم انتقال مى یابد، تنها معلومات و مهارتهاى معلم نیست ، بلکه تمام صفات ، خلقیات ، حالات نفسانى و رفتار ظاهرى او نیز به شاگردان منتقل میشود. بر همین اساس بود که بزرگان و اندیشه وران در انتخاب استاد، نهایت دقت و باریک بینى را مبذول مى کردند و تأمل و سؤ ال در یافتن معلم اخلاق به اوج خود مى رسید.
به لحاظ این که امر تربیت و تعلیم یک چنین موجود با عظمت ، پیچیده ، داراى استعداد و خلاقیت هاى بى انتها در زندگی بر عهده والدین، مدارس و مربیان ﺁموزش وپرورش می باشد، بنابراین باید یک مربى کامل و شایسته شرایط و صفاتى را دارا باشد، تا بتواند نسل نو را در رسیدن به قله هاى رفیع افتخار و در مسیر شکوفایى و سعادت به پیش برده و به اهداف عالى تربیتى رهنمون شود.
انسان موجودى چند بعدى است لذاتربیت مطلوب ، مستلزم معرفت به همه ابعاد موجودى وی است .غفلت والدین، مربیان و معلمان ازیک یا برخى از ابعاد، به همان میزان بر حاصل و نتیجه عمل تاءثیر نامطلوب مى گذارد.
صفات و ویژگى هاى والدین و مربیان شایسته :
1. نرمخو و مهربان
تمام پیامبران الهی درطریق هدایت، شیوه ملایمت و خوش خلقى اولین حربه آنان بوده است . تاریخ و تجربه گواهى مى دهد که مربى موفق کسى است که بتواند با رفتارى خوش و چهره اى گشاده دل متربیان را صید کرده و آنان را به سوى سجایاى پسندیده و مطلوب هدایت نموده و لغزش ها و خطاهاى آنان را اصلاح نماید.
درس معلم ار بود زمزمه محبتى جمعه به مکتب آورد طفل گریزپاى را
2. رفتار مطابق گفتار
والدین و مربیان اگر به گفته هاى خویش جامعه عمل بپوشانند، بهترین ، موثرترین و پرثمرترین شیوه را در تربیت به کار گرفته و به طور غیرمستقیم و ناخودآگاه متربیان را تحت تاثیر قرار داده اند.
پندها و نصیحت هاى مربیان و والدین زمانى ، بر فرزندان موثر واقع خواهد شد، که آنان هر یک نمونه اى عملى از آن توصیه ها باشند، و گفتار خویش را با عمل هماهنگ سازند.
3. اخلاص و ایمان به اهداف تربیت
اگر مربى به این صفت دارا باشد هیچ گاه از کار تعلیم و تربیت خسته نمى شود. پدر و مادرى که مخلصانه و با جان و دل دوستدار تعالى و رشد فرزند خویش هستند از مشکلات طاقت فرسا و موانع تربیت هراسى به دل راه نمى دهند. اولیاء و مربیانى که به خاطر رضاى خدا و با خلوص نیت امر تربیت را انجام مى دهند منتظر تحسین و خوش آمد دیگران باقى نمى مانند، آنان هرگونه سختى ، محرومیت و ناملایمات را به جان خریده و راه پیچیده و پرمشقت تربیت را دنبال مى کنند.
4. عشق به تربیت
اگر مهم ترین دغدغه هاى والدین و مربیان، کشاندن کودکان به مسیر صحیح زندگى و تربیت باشد و در این راه با جدیت تمام استقامت داشته و پشتکار به خرج دهند، مسلم است که ثمره شیرین زحمات خود را در آینده نه چندان دور خواهند چشید و نتیجه تلاش آنان در وجود فرزندانى شایسته و کارآمد متبلور خواهد شد
5. خوش گفتارى
ارتباط گفتارى بهترین و راحت ترین و کم هزینه ترین وسیله تربیتى است که اگر با موازین درست انجام شود بهره هاى خوبى را نصیب مربیان و والدین خواهد نمود.
به کار بردن کلمات احترام آمیز و دلنشین در برخورد با متربیان ،تاثیر فوق العادهای در جذب و انعطاف طرف ﺁنها دارد.
6. تداوم دانش و آگاهى
پدران ، مادران و متولیان امر تربیت در جامعه ، گذشته از اینکه آگاهى هاى لازم را باید در مسائل تربیتى و روانشناختى متربیان داشته باشند، لازم است با گذشت زمان ، با روش ها و فنون جدید تربیتى آشنا شوند، تا در تادیب و پرورش نونهالان از زمان خود عقب تر نمانند.
7. اعتدال و پرهیز از شیوه هاى ناشایست
اعتدال در به کارگیرى روش هاى تربیتى از جمله صفاتى است که باید یک مربى آن را رعایت نماید، زیرا هر چیزى هر قدر زیبا و شیرین و دوست داشتنى باشد، افراط در آن موجب مى شود دیگران دلزده شده و از آن نوعى نفرت داشته باشند. مربى نبایددر اعمال روش هاى تربیتى به ویژه در تربیت دینى زیاده روى نموده و از دایره اعتدال بیرون رود، براى این که در این صورت نتیجه عکس خواهد گرفت.
سعدى مى نویسد:
ناخوش آوازى به بانگ بلند قرآن خواندى ، صاحب دلى بر او بگذشت و گفت : تو را مشاهره چند است ؟! گفت : هیچ ؟ گفت : پس چندین زحمت به خود چرا مى دهى ؟ گفت : از بهر خدا مى خوانم . گفت : از بهر خدا مخوان .
گر تو قران بدین نمط خوانى ببرى رونق مسلمانى
8. استقامت و پشتکار
در کار تربیت ، یک مربى ممکن است با انواع مشکلات و موانع روبرو شود، ناسازگارى فرزندان ، بیمارى هاى گوناگون ، همسران ناموافق ، مشکلات شغلى ، و اختلالات روانى اعضاى خانواده و ده ها نمونه دیگر، ممکن است براى یک پدر یا مادر و یا سایر مربیان ، به وجود آید، در این گونه موارد سزاوار است که آنان با بردبارى ، حوصله ، استقامت و پشتکار این موانع را تحمل نموده و به اهداف والاى تربیت بیندیشند و چنان که گفته اند:
مرد آن است که در کشاکش دهر سنگ زیرین آسیاب باشد
9. سعه صدر و عذرپذیرى
مربیان موفق مى دانند که کودک از روى ناآگاهى اشتباهاتى انجام مى دهد، نوجوان در اثر غرور در رفتارهاى غلط خود پافشارى مى کند، در برخى کودکان و نوجوانان ناهنجارى هایى از قبیل شرارت ، خشونت و عصبانیت دیده مى شود. اما بعد از مدت کوتاهى این حالت برطرف شده آنان متوجه خطاى خود مى شوند و با زبان حال یا زبان قال عذرخواهى مى کنند.
در این حالات باید مربیان آگاه ، با سعه صدر خطاهاى آنان را نادیده گرفته و از اشتباه آنان چشم پوشى کنند.
شیوه هاى تربیت
از مهم ترین دغدغه هاى مربیان و متولیان امر تربیت ، یافتن راهکارهاى صحیح و روش هاى بدیع و کارآمد در مسئله تربیت مى باشد. دانشمندان علوم تربیتى از دیر زمان در فکر این بوده اند که چه روش هایى در تربیت نسل آینده بشریت موثرتر، عمیق تر و کارآمدتر مى باشد. چرا که شناختن روش هاى عملى و راهکارهاى تاثیرگذار در فرزند پرورى نقش حیاتى دارد.
آنچه در این میان توجه همگان را به خود جلب مى کند، ارائه کاملترین ، سالم ترین و اطمینان بخش ترین روش هاى تربیتى است که به نحو مطلوب فرزندان را به هدف نهایى تربیت انسان ، رهنمون گشته و بشر را در رسیدن به فلاح و رستگارى و کمال مطلوب ، که همان قرب به خدا است یارى نماید.در فرزند پرورى ، بهره گرفتن از تمایلات فطرى کودکان بیشترین ثمره را خواهد داشت .
ایجاد محیطى پرنشاط و دل انگیز
از جمله مواردى که مى توان از زمینه هاى تربیت به حساب آورد این است که محیط تربیت باید فضاى پرنشاط و دل انگیزى باشد، تا بتوان فرزندانى شایسته را تربیت نموده و به قله هاى رفیع افتخار و سعادت رساند. اساسا بچه ها بر اساس فطرت خدادادى خویش ، نیازمند گرمترین ابراز محبت ها و پرنشاطترین کانون هاى خانوادگى هستند، آنان دوست دارند که در آغوش مهربانى ها و عطوفت ها جاى بگیرند زیرا شاکله شخصیت فرزندان آمیزه اى از محبت خواهى و شادى طلبى است.
انسان نیاز به حرکت و جنبش دارد و بازی بخش مهمی از این نیاز است. هر فرد برای رشد ذهنی و اجتماعی خود، نیازمند اندیشه و تفکر است و بازی خمیر مایه این تفکر و اندیشه است. آمادگی جسمی و روحی برای مقابله با مشکلات بخشی از فلسفه ی بازی کودکان است، بنابراین، بازی هر چه گسترده تر، پیچیده تر و اجتماعی تر باشد کودک از مصونیت روانی بیشتری برخوردار می شود. کشف دنیای اطراف بخش دیگری از فلسفه بازی است که کودک حس کنجکاوی خود را از این طریق ارضا می کند. بازی تن و روان کودک را ایمنی می بخشد و مسؤولیتهای اجتماعی و اقتصادی را که در آینده باید بدون کشید به او می آموزد. کودک با بازی کردن موقعیتی بدست می آورد تا اعتقادات، احساسات و مشکلات خود را پیدا کند و مهارتهای زندگی را بیاموزد. رابرت وایت میگوید: «ساعات زیادی را که کودکان صرف بازی می کنند نمی توان به هیچوجه تلف شده تلقی نمود، بازی ممکن است شادی بخش باشد ولی در دوران کودکی یک کار جدی است ». بدون تردید بازی بهترین شکل فعالیت طبیعی هر کودک محسوب میشود.
تعـــــریف بـــازی
به هرگونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفداری که به صورت فردی یا گروهی انجام پذیرد و موجب کسب لذت و اقناع نیازهای کودک شود، بازی می گویند.
نقش بازی در رشـــد اجتماعـــی کـــودک
موجب ارتباط کودک با محیط بیرون می شود و دنیای اجتماعی او را گسترش می دهد. موجب شکـــوفایـــی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت می شود. همکاری ، همیاری و مشارکت کــودک توسعه می یابد. با رعایت اصول و مقــــررات آشنا می شود. همانند سازی با بـــــزرگسالان را مـــــی آموزد. با مفهــــوم سلسله مــــراتب آشنا شده و آنــــرا رعایت می کند. رقابت را می آموزد و شکست را بطور واقعــــی تجربه می کند. قدرت ابراز وجود پیدا می کند و از ترس، کمرویـی و خجالت بیهوده رها می شود. حمایت از افــــراد ضعیف را مـــی آموزد.
نقش بازی در رشــد عاطفـــی کــــودک
نیاز به بـــرتری جویــــی را ارضا می کند. موجب ابراز احساسات، عواطف ، ترس ها و تردیدها ، مهر و محبت ، خشم و کینه و نگرانی ها می شود. تمایل به جنگجویــی و ستیـــزه گــــری را کم می کند. « برون نگــــری» کــودک را افــزایش می دهد. نقش بـــازی در رشد جسمـــی کـــودک : مـــوجب رشد هماهنگ دستگاهها و اعضای مختلف بدن می شود. باعث تقویت حواس کــــودک می شود. نیـــرو و انرژی بدن را به بهتـــرین شکل مصرف می کند. کـــودک به تــوانمندی های فکـــری و بدنی خود آگاهـــی پیدا می کند.
نقش بــــازی در رشد ذهنــــی کـــودک
در یادگیــــری زبان نقش بسزایــــی دارد. در رشــــد هـــوشــــی کـــودک بسیار مؤثــــر است. با مفاهیــــم ساخت، فضـــا و شکــــل آشنا مـــــی شــود. رفتــارهای هـــوشمندانه کـــودک تقویت می شود. موقعیت استفاده از قوه تخیل در کـــودک به وجود می آید. زمینه بهتـــــری بـــرای تفکــــر فـــراهم می کند. انــــواع بازی هـــا: کودکان روحیات متفاوتی دارند و با توجه به ویژگیهای خود، بازیهای مختلفی را تجریه می کنند.
عواملی که در انتخاب نوع بازی کودکان دخالت دارند عبارتند از :
تفاوتهای فردی، میزان سلامتی، سطح رشد جسمی و حرکتی، بهره هوشی، جنسیت، خلاقیت، فرهنگ خانواده و موقعیت جغرافیایی بر همین اساس بازی به انواع گوناگون تقسیم می شود:
۱- بـــازی های جسمــــی : از قدیمی ترین نوع بازیهاست، به ابزار مخصوص نیازمند است ، هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی انجام می شود، برای مصرف انرژی اضافی بدن و نجات یافتن از خستگی و کسالت بسیار مفید است و رفتارهای ناآرام و پرخاشگری توأم با عصبانیت کودک را کاهش می دهد.
۲- بــــازی های تقلیــــــدی : کودک به تقلید نقش هایی می پردازد که آنها را باور کرده است. معمولاً بهترین شخصیت ها برای شروع ایفای نقش ، والدین، برادران ، خواهران و دوستان هستند. کودک از ایفای نقش آنان لذت برده و تجربه کسب می کند. در دوره ی دبستان بیشتر نقش معلمان را تقلید می کند، در حالی که در دوره ی نوجوانی از تقلید رفتار بزرگسالان دوری می کند و به تقلید رفتار همسالان می پردازد که این خود آغازی است برای هماهنگی و همسو شد با گروههای اجتماعی و ایفای نقش های واقعی زندگی.
۳- بـــازی های نمایشــــی : کودک در تقلید از بزرگترها از لباس و وسایل مخصوص آنها نیز استفاده می کند، مانند پسر کوچکی که کت پدر را به تن کرده، عینک او را به چشم می زند و یا دختر بچه ای که کفش پاشنه دار مادر را پوشیده و به زحمت راه می رود.
۴- بــــازی هـــــای نمــــادی: زمانی که کودک دستیابی به ابزار و وسایل مورد نیاز خود را غیرممکن می بیند، نیازها و آرزوهای خود را با استفاده از وسایل نمادین و از طریق بازی بیان می کند. برای مثال بر تکه ای چوب سوار شده، این طرف و آن طرف می رود، مانند این که سوار بر اسبی شده و آن را هدایت می کند. این نوع بازی ها یکی از بهترین شیوه های بازی درمانی محسوب می شوند.
۵- بــــازی های آمــوزشـــی : مهمترین وسیله آموزش کودک ، استفاده از وسایل بازی مناسب است، مانند مکعب های چوبی که کودک با جور کردن و دسته بندی کردن آنها می تواند با مسائل اساسی اما ساده و آسان ریاضی آشنا شود. از خانه ی کوچک اسباب بازی برای آشنا کردن کودک با واقعیت های موجود زندگی می توان استفاده کرد. بازی های آموزشی موجب تقویت حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک می شوند، به شرط آن که سعی کنیم کنترل اصلی بازی در اختیار کودک باشد و جهت و مسیر آن را او تعیین کند.
۶- بــــازی های خلاقیتـــــی : کودک از طریق به وجود آوردن چیزی، عقاید و احساساتش را اظهار می کند ، مانند نقاشی، موسیقی ، خمیربازی، شن بازی و یا استفاده از لغات که او را قادر می سازد تا در آینده داستان شعر و نمایشنامه بنویسد.
تـــوصیه هایـــی بــــرای والــــدیــــن :
۱- به بازی کـــودکان اهمیت دهیم، زیرا زندگی آنها در بازی، شکل واقعی به خود می گیرد.
۲- تلاش کنیم تا بازیهای کودکان متناسب با فرهنگ و ارزشهای خانواده باشد.
۳- با دقت در تفکرات خلاق و پویایی کودکان در حال بازی می توانیم با چگونگی شخصیت آنها بیشتر آشنا شویم.
۴- در بازی کودکان دخالت نکنیم اما راهنما و کمک کننده خوبی باشیم.
۵- با همبازی شدن با کودکان راه دوستی ها را باز کنیم و راه پنهان کاری های دوره نوجوانی را ببندیم.
۶- کاری کنیم که بازی به صورت تجربه ای لذت بخش در ذهن کودک باقی بماند.
۷- بـــرای متوقف کردن بازی از امـــر و نهی استفاده نکنیم.
۸- با توجه به روحیه ی کنجکاو کودک، به گونه ای او را راهنمایی کنیم که به تفکر مثبت و اندیشه خلاق و سازنده دست یابد.
۹- مراقب باشیم که محیط بازی موجب آسیب جسمی، فکری و یا روانی نشود.
۱۰- در انتخاب نوع بازی، به سن ، جنس و توانایی های فرزندمان توجه کنیم.
۱۱- نوع و مدت زمان بازی فرزندمان را طوری کنترل کنیم که از فشارهای هیجانی و روحی بیش از حد دور باشد( به ویژه بازی های رایانه ای).
۱۲- بـــرای انتخاب الگوهای صحیح، زمینه مناسبی را برای بازی های تقلیدی کـــودکانمان فراهم نماییم.
۱۳- از محدود کـــردن کـــودک در هنگام بازی بپــرهیـــزیم.
۱۴- وسایل بازی را مناسب سن و رشد جسمی و ذهنی کودک تهیه کنیم
۱۵- آداب اجتماعی و چگونگی رفتار با دیگران را ضمن همبازی شدن با کودکان می توانیم به صورت غیرمستقیم به آنها بیاموزیم.
۱۶- به مطالب و نحوه ی بیان کودکان در بازی به خوبی توجه کنیم، زیرا احساسات و مشکلات زندگی واقعی آنها در بازی منعکس می شود.
۱۷- برای انتخاب همبازی های خوب، فرزندمان را غیر مستقیم راهنمایی کنیم، زیرا رفتارهای یک همبازی خود تأثیر بسیار مثبتی در آینده ی او خواهد داشت.
۱۸- اگر در حضور فرزندمان با وسایل موجود در خانه برای او اسباب بازی (ماشین ، عروسک و …) بسازیم، ارتباط عاطفی میان ما و کودکانمان تقویت خواهد شد.
۱۹- برای تقویت حس همکاری و مسؤولیت پذیری فرزندمان با او توافق کنیم که پس از بازی، اسباب بازی های خود را جمع کرده و سرجایش بگذارد و گرنه دفعه بعد اجازه استفاده از آنها را نخواهد داشت.
۲۰- از فرزندمان بخواهیم که اجازه دهد تا همبازی هایش از اسباب بازی های او استفاده کنند، زیرا این کار موجب تقویت حس نوع دوستی و تسهیل در ارتباط با دیگران می شود.
۲۱- اسباب بازی گران قیمت ممکن است وسیله بازی مفیدی نباشد. هنگام خرید توجه داشته باشیم که اسباب بازی باید بتواند قدرت خلاقیت و سازندگی فرزندمان را رشد دهد. وسایل بازی جورکردنی، پازل ها، خمیربازی، گل رس و …. اسباب بازی های مناسبی به شمار می روند.
۲۲- اگر کودکان در هنگام بازی با هم اختلاف پیدا کردند اجازه بدهیم خودشان مشکل را حل کنند. در صورتی که اختلاف تشدید شود فقط آنها را از هم جدا کنیم و هرگز از یکی از طرفین ، جانبداری نکیم.
۲۳- در محیط های بازی گروهی مثل زمین بازی کودکان در پارک ها، اجازه دهیم بچه ها با هم دوست شوند و بازی کنند، از وارد شدن به محیط بازی کودکان بپرهیزیم.
۲۴- از همبازی شدن کودکان با افراد بزرگتر از خود به ویژه «نوجوانان و جوانان» اکیداً جلوگیری کنیم.
۲۵- کودکان همواره نیازمند بازی هستند، پس اسباب بازی های مناسب هر مکان را همراه خود داشته باشیم.
26- کودکان باید به مجموعه ای از بازی های جسمی، اجتماعی، عاطفی و ذهنی بپردازند. هنگامی که فقط یکی از بازی ها را انجام می دهند(مثلاً بازی های رایانه ای) از رشد اجتماعی، جسمی و عاطفی محروم شده و احتمال بروز عصبانیت و پرخاشگری در آنها افزایش می یابد. آخــــر اینکـــه : « بــازی دنیای کــــودکان است، با دنیـــای کــــودکان بازی نکنید. »
همبازى شدن با کودک
کودکان و نوجوانان از بازى و ورزش لذت مى برند و به این وسیله ضمن آشنایى با جهانى که در آن زندگى مى کنند، رشد یافته و فرصت هاى مناسبى را براى ابراز عواطف و احساسات خود مى یابند. همبازى شدن والدین و بزرگترها با آنان در ایجاد خودباورى در وجود آنان نقش مهمى دارد.
کودک بسیاری از مهارت های فردی و اجتماعی مورد نیاز برای زندگی آینده خود را از طریق همین بازیهایی که به نظر بسیاری بی اهمیت جلوه می کند می آموزد. اهمیت بازی در آموزش کودکان تا اندازه ای است که بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت سفارش می کنند، مطالب آموزشی در کلاسهای درس از طریق بازی آموزش داده شود و نتایج حاصله گویای موفقیت استفاده از این شیوه است علاوه بر بازیهای سنتی، برخی نتایج تحقیقات درباره بازیهای رایانه ای حاکی از آن است که این بازیها نیز منابع خوبی برای آموزش و یادگیری هستند و استفاده گروهی از بازیهای آموزشی تاثیر مثبت در پیشرفت تحصیلی و روابط اجتماعی کودکان دارد از سوی دیگر این بازیها می تواند به طور غیرمستقیم مهارتهایی را به کودک بیاموزند که باعث موفقیت های بزرگ کودکان ما در زمینه های شغلی و تجاری شود.
باید مربیان به ویژگى هاى نونهالان توجه نموده و در مقابل جنب و جوش و بازیگوشى او گرچه مشکلاتى به همراه داشته باشد، صبر و حوصله به خرج دهند. حضرت کاظم صلى الله علیه و آله فرمود:شیطنت و بازیگوشى فرزند، در دوران کودکى امرى پسندیده و مطلوب است و موجب مى شود در بزرگسالى داراى شخصیتى آرام و خویشتن دار گردد. شلوغى و شیطنت یک کودک یک حالت طبیعى در بچه هاست ؛ والدین نباید آن را غیرطبیعى و دور از انتظار فرض کنند و با شدت و تندى از آن جلوگیرى نمایند؛ بلکه در این گونه موارد باید رفتارى کاملا ملایم و همراه با بردبارى و مدارا در پیش گرفت .
نقش رسانه هاى گروهى در تعلیم وتربیت
دو موضوع ، نقش رسانه هاى گروهى را به عنوان یک عامل تربیت از سایر عوامل ممتاز مى کند، یکى جذابیت و گیرایى پیام و دیگرى گستردگى و فراگیر بودن آن است . بى تردید امروزه در رقابت جاذبه مدارس و نظامهاى آموزشى نمى توانند خود را به پاى صدا وسیما مطبوعات ، کتاب و نظایر آنها برسانند. جاذبه رنگ وتصویر وجلوه هاى بدیع هنرى ، تلویزیون را به با نفوذترین و پربیننده ترین عامل ، تبدیل کرده است . ولى همه اینها، گرچه جنبه هاى قوت و مثبت این عامل را اثبات میکند، در کنار آن به جهت ساختار آن ، زمینه انحراف و لغزش از اهداف تربیتى نیز به شدت وجود دارد.
بازی های رایانه
بازی هایرایانه ای امکان ایجاد فرصت هایی را دارند که مکمل بازی های واقعی کودکان در عالم واقع باشند؛ زیرا بازی های کامپیوتری قواعدی دارند که در محدوده خاص به بچه ها امکان انتخاب می دهند و به بچه ها کمک می کنند که ضرورت قواعد و علت آن را درک کنند. ایفای نقش فرصت دیگری است که بازیها ایجاد می کنند و توانایی داوری درباره کار آمدی نقش را فراهم می کند .
نقش بازی در روند رشد جسمانی و روحی روانی کودکان انکارناپذیر است. برخی ازمحققان معتقدند، بازی های رایانه ای در عین اینکه می تواند برای کودکان مضر باشد، می تواند در سلامتی آنها نیز موثر واقع شود . بعضی ها معتقدند که چنین بازی هایی حتی می تواند موثرتر از مدرسه واقع شود . چون در چنین بازی هایی کودکان باید یا از دست دشمن فرار کنند یا گنج پنهانی را پیدا کنند و درواقع مجبور به تصمیم گیری سریع و قاطع هستند . اما خیلی کم اتفاق می افتد که کودکان در کلاس مجبور به تصمیم گیری های این چنینی شوند . جی که یک نویسنده درمورد مسائل آموزشی بازی های رایانه است،می گوید: این بازیها به دانش آموزان ابتدایی تجربه های زیادی را یاد می دهد .
در پرتو رشد علوم وفن آوری، خلاقیت بشر و همچنین محدودیت های زیست محیطی جوامع بشری، بازی های رایانه ای امروزه گسترش فزاینده یافته اند.به گونه ای که در نقاط مختلف جهان و در همه سطوح سنی، افراد با این نوع بازی ها آشنا هستند. بازی هایی که مرزهای جغرافیایی را در نوردیده و امکان بازی با فرد یا افراد در آنسوی مرزها را فراهم کرده است.بازی های رایانه ای بدون فعالیت بدنی انجام می گیردو منحصراً به برنامه ای تدوین شده و فعالیتی ذهنی وابسته هستند.درموقعیت کنونی باطیف گسترده این بازی ها و تنوع گروه های درگیر، بررسی علمی و دقیق این بازی ها ضرورت دارد.
پیشرفت کیفیتی این بازی ها به فاصله کوتاهی در ایران رواج بافته و بازار اسباب بازی و لوازم سمعی و بصری را به تسخیر خود درآورده است .
این بازی ها با استفاده از تصاویر پرتحرک و صداهای مهیج ، دنیایی از هیجان را به این انسانهای تشنه جنب وجوش ارزانی می کند و همین جذبه ، روح و جسم آنان را مطیع خود می سازد و به عالمی از تخیلات می برد که خود را محور و قهرمان اصلی ماجرا می پندارند.
محاسن بازی ها ی رایانه ای
1-یادگیری را آسان و توجه بچه ها را جلب می کند.
2- با رایانه هرچند بارکه بخواهند، می توانند موضوعی را ببینند و مرور کنند.
3- برنامه ها بسیار متنوعی هستندکه به کودکان امکان می دهد تا نقاشی ها یا داستانهایی را خلق کنند ، ویا بازی هایی هستند که کودکان را به تاریخ یا جغرافیا علاقه مند می کند.
4- برنامه آموزشی به کودکان کمک می کند تا مهارت هایی را تمرین کنند.
5- کودک بدون کثیف کردن لباسها و اطراف می تواند به راحتی نقاشی بکشد و رنگها را عوض کند. مثلا اگر از رنگ سبز لباس نقاشی اش خوشش نیامد به رایانه می گوید رنگ قرمز کن ، رنگ قرمز رضایت او را فراهم نکرد رنگ آبی و…
6- بازی ها رایانه ای بچه ها را وارد دنیایی می کند که کنترلش در دست آنهاست و به همین دلیل آنها از این بازی لذت می برند.
7- باعث هماهنگی چشم و دست وپرورش عضلات ظریف کودک می شود.
معایب بازی ها رایانه
الف ) آسیبهای جسمانی
چشمان فرد به دلیل خیره شدن مداوم به صفحه نمایش رایانه به شدت تحت فشار نور قرار می گیرد و دچارعوارض می گردد.
چون کودک ساعتها در یک وضعیت ثابت می نشیند ، ستون فقرات و استخوان بندی او دچارمشکل می شود. همچنین احساس سوزش و سفت شدن گردن ، کتف ها و مچ دست از دیگر عوارض کار نسبتاً ثابت و طولانی مدت با رایانه است .
پوست فرد در معرض مداوم اشعه هایی قرار می گیرد که از صفحه رایانه پخش می شود.
ب ) آسیبهای روانی – تربیتی
ا- تقویت حس پرخاشگری
مهمترین مشخصه بازی ها رایانه ای حالت جنگی اکثر آنهاست و این که فرد باید برای رسیدن به مرحله بعدی بازی با نیروهای به اصطلاح دشمن بجنگد ، استمرار چنین بازی هایی کودک را پرخاشگر و ستیزه جو بار می آورد.
خشونت مهمترین محرکه ای است که در طراحی جدیدترین و جذابترین بازی ها کامپیوتری به حد افراط از آن استفاده می شود.
2- انزواطلبی
کودکانی که به طور مداوم با این بازی ها درگیرند درونگرا می شوند، در جامعه ، منزوی و در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران ناتوان می گردند. روحیه انزواطلبی باعث می شودکه کودک از گروه همسالان جدا شود و این خود سرآغازی برای بروز ناهنجاری ها دیگر است .
ج) تنبل شدن ذهن
دراین بازی ها به دلیل این که کودک و نوجوان با ساختنی ها و برنامه های دیگران به بازی می پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آنها پیدا می کند اعتماد به نفس او در برابر ساختنی ها و پیشرفت دیگران متزلزل می شود.
تصور بیشتر خانواده ها این است که در بازی ها رایانه ای فرد در بازی مداخله فکری مداوم دارد. اما این مداخله، فکری نیست بلکه این بازی ها سلولهای مغزی را گول می زنند و از نظر حرکتی نیز فقط چند انگشت کودک را حرکت می دهند . ماهر چه دراین مسیر حرکت کنیم و بازی ها را گسترش دهیم، انسانهایی را تحویل جامعه خواهیم داد که سر خورده ، افسرده، غیر متحرک وغیرسازنده هستند و خود اتکایی آنها بسیار کم خواهد بود و ابتکار عمل نخواهند داشت. درحالی که برای جامعه ، نیاز به انسانهایی خلاق ، مبتکر و متفکر داریم.
د) تاثیر منفی در روابط خانوادگی
با توجه به این که زندگی درکشور ما نیز به طرف ماشینی شدن پیش می رود و در بعضی خانواده ها زن و مرد شاغل هستند و یا بعضی ازمردان بیش از یک شغل دارند خود به خود روابط عاطفی و درکنار هم بودن خانواده کمتر شده وعده زیادی ازاین وضع و وجود تلویزیون به عنوان جعبه جادویی که باعث سرد شدن روابط خانوادگی شده ناراضی هستند ؛ حال جعبه جادویی دیگری با جاذبه ی سحر آمیزتری به نام رایانه ،مشکلات را دوچندان کرده است.
و) افت تحصیلی
به دلیل جاذبه مسحور کننده این بازی ها، بچه ها وقت و انرژی زیادی را صرف بازی با آن می کنند.
توصیه برای عصبانیت کودکان
علت خشونت و ریشه تمرد و عصیان و فریادهاى مخالف ، ممکن است گرسنگى ، تشنگى ، برهنگى و نداشتن پوشاک ، نیازمندى و فقر، خستگى ، نداشتن امنیت ، سردرگمى و از همه مهمتر، احساس از دست رفتن شخصیت و نابودى عزت و هویت افراد باشد.
حرکات ناشایست کودکان و نونهالان نیز ریشه و علتى دارد که یکی از آنها اتخاﺫ روشهای تربیتی غلک توسط والدین باشد.
دیل کارنگى روان شناس معروف آمریکایى نیز مى نویسد: «تداوم خشم و غضب در مزاج و قلب آدمى، اثر سوء مى گذارد و بسیارى از بیمارى هاى درونى و امراض بر اثر خشم هاى پى در پى و زیاده از حد طبیعى است».[3]
در اینجا توجه به چند توصیه ضرورى است:
1- باید دقت کنید که چه امورى معمولاً باعث ناراحتى او مى شود. حتى الامکان از پدید آمدن آن امور جلوگیرى کنید .
2- سعى کنید در محیط خانه شرایط آرامش و تفریح سالم براى او فراهم شود.
3-از درخواست هایى که در برابر آن ناتوان است خوددارى کنید.
٤- در موقع ناراحتى او هرگز به بحث و مشاجره نپردازید.
5-عدم توجه افراطی به کودک.
6-ترغیب و تشویق به فغالیت های ورزشی.
7- عدم تمسخر وی در خلوت ویا حضور دیگران.
8-جلوگیری از بازی های خشونت آمیز.
9-پرهیز از مشاهده صحنه های خشونت آمیز.
10-کنترل پرخاشگری آنان تا به صورت عادت در نیاید.
نویسنده: رضا وظیفه مند
در نظر اسلام ادب و تربیت فرزندان از تأمین حوایج جسمانى آنان ارزنده تر است .
على علیه السلام مى فرمود:(( ما نحل والد ولدا نحلا فضل من ادب حسن .))[1]
تربیت کودک فریضه مذهبى است که مانند اداى یک فریضه مذهبى موجب اجر و پاداش در پیشگاه خداوند است و پرورش هاى ناپسند مانند ترک واجب یا ارتکاب گناه می ماند. امام صادق علیه السلام فرمود:
(( و تجب للولد على والده ثلاث خصال : اختیاره لوالدته و تحسین اسمه و المبالغة فى تاءدیبه .))[2]
در این حدیث نیز امام صادق علیه السلام مراقبت شدید پدران را در تربیت فرزندان از حقوق واجب آنان دانسته است .
خانواده به منزله اولین مدرسه تربیت کودک است که ایجاد شرایط مساعد در ﺁن به عهده پدر و مادر می باشد .
یکى ازعواملی که در تربیت,از جنبه اساسى و تعیین کننده اى برخوردار است ، محیط آموزشى یا مدرسه است که معلم ، چهره شاخص و نماینده برجسته آن است . آنچه در فرایند تعلیم و تربیت به متعلم انتقال مى یابد، تنها معلومات و مهارتهاى معلم نیست ، بلکه تمام صفات ، خلقیات ، حالات نفسانى و رفتار ظاهرى او نیز به شاگردان منتقل میشود. بر همین اساس بود که بزرگان و اندیشه وران در انتخاب استاد، نهایت دقت و باریک بینى را مبذول مى کردند و تأمل و سؤ ال در یافتن معلم اخلاق به اوج خود مى رسید.
به لحاظ این که امر تربیت و تعلیم یک چنین موجود با عظمت ، پیچیده ، داراى استعداد و خلاقیت هاى بى انتها در زندگی بر عهده والدین، مدارس و مربیان ﺁموزش وپرورش می باشد، بنابراین باید یک مربى کامل و شایسته شرایط و صفاتى را دارا باشد، تا بتواند نسل نو را در رسیدن به قله هاى رفیع افتخار و در مسیر شکوفایى و سعادت به پیش برده و به اهداف عالى تربیتى رهنمون شود.
انسان موجودى چند بعدى است لذاتربیت مطلوب ، مستلزم معرفت به همه ابعاد موجودى وی است .غفلت والدین، مربیان و معلمان ازیک یا برخى از ابعاد، به همان میزان بر حاصل و نتیجه عمل تاءثیر نامطلوب مى گذارد.
صفات و ویژگى هاى والدین و مربیان شایسته :
1. نرمخو و مهربان
تمام پیامبران الهی درطریق هدایت، شیوه ملایمت و خوش خلقى اولین حربه آنان بوده است . تاریخ و تجربه گواهى مى دهد که مربى موفق کسى است که بتواند با رفتارى خوش و چهره اى گشاده دل متربیان را صید کرده و آنان را به سوى سجایاى پسندیده و مطلوب هدایت نموده و لغزش ها و خطاهاى آنان را اصلاح نماید.
درس معلم ار بود زمزمه محبتى جمعه به مکتب آورد طفل گریزپاى را
2. رفتار مطابق گفتار
والدین و مربیان اگر به گفته هاى خویش جامعه عمل بپوشانند، بهترین ، موثرترین و پرثمرترین شیوه را در تربیت به کار گرفته و به طور غیرمستقیم و ناخودآگاه متربیان را تحت تاثیر قرار داده اند.
پندها و نصیحت هاى مربیان و والدین زمانى ، بر فرزندان موثر واقع خواهد شد، که آنان هر یک نمونه اى عملى از آن توصیه ها باشند، و گفتار خویش را با عمل هماهنگ سازند.
3. اخلاص و ایمان به اهداف تربیت
اگر مربى به این صفت دارا باشد هیچ گاه از کار تعلیم و تربیت خسته نمى شود. پدر و مادرى که مخلصانه و با جان و دل دوستدار تعالى و رشد فرزند خویش هستند از مشکلات طاقت فرسا و موانع تربیت هراسى به دل راه نمى دهند. اولیاء و مربیانى که به خاطر رضاى خدا و با خلوص نیت امر تربیت را انجام مى دهند منتظر تحسین و خوش آمد دیگران باقى نمى مانند، آنان هرگونه سختى ، محرومیت و ناملایمات را به جان خریده و راه پیچیده و پرمشقت تربیت را دنبال مى کنند.
4. عشق به تربیت
اگر مهم ترین دغدغه هاى والدین و مربیان، کشاندن کودکان به مسیر صحیح زندگى و تربیت باشد و در این راه با جدیت تمام استقامت داشته و پشتکار به خرج دهند، مسلم است که ثمره شیرین زحمات خود را در آینده نه چندان دور خواهند چشید و نتیجه تلاش آنان در وجود فرزندانى شایسته و کارآمد متبلور خواهد شد
5. خوش گفتارى
ارتباط گفتارى بهترین و راحت ترین و کم هزینه ترین وسیله تربیتى است که اگر با موازین درست انجام شود بهره هاى خوبى را نصیب مربیان و والدین خواهد نمود.
به کار بردن کلمات احترام آمیز و دلنشین در برخورد با متربیان ،تاثیر فوق العادهای در جذب و انعطاف طرف ﺁنها دارد.
6. تداوم دانش و آگاهى
پدران ، مادران و متولیان امر تربیت در جامعه ، گذشته از اینکه آگاهى هاى لازم را باید در مسائل تربیتى و روانشناختى متربیان داشته باشند، لازم است با گذشت زمان ، با روش ها و فنون جدید تربیتى آشنا شوند، تا در تادیب و پرورش نونهالان از زمان خود عقب تر نمانند.
7. اعتدال و پرهیز از شیوه هاى ناشایست
اعتدال در به کارگیرى روش هاى تربیتى از جمله صفاتى است که باید یک مربى آن را رعایت نماید، زیرا هر چیزى هر قدر زیبا و شیرین و دوست داشتنى باشد، افراط در آن موجب مى شود دیگران دلزده شده و از آن نوعى نفرت داشته باشند. مربى نبایددر اعمال روش هاى تربیتى به ویژه در تربیت دینى زیاده روى نموده و از دایره اعتدال بیرون رود، براى این که در این صورت نتیجه عکس خواهد گرفت.
سعدى مى نویسد:
ناخوش آوازى به بانگ بلند قرآن خواندى ، صاحب دلى بر او بگذشت و گفت : تو را مشاهره چند است ؟! گفت : هیچ ؟ گفت : پس چندین زحمت به خود چرا مى دهى ؟ گفت : از بهر خدا مى خوانم . گفت : از بهر خدا مخوان .
گر تو قران بدین نمط خوانى ببرى رونق مسلمانى
8. استقامت و پشتکار
در کار تربیت ، یک مربى ممکن است با انواع مشکلات و موانع روبرو شود، ناسازگارى فرزندان ، بیمارى هاى گوناگون ، همسران ناموافق ، مشکلات شغلى ، و اختلالات روانى اعضاى خانواده و ده ها نمونه دیگر، ممکن است براى یک پدر یا مادر و یا سایر مربیان ، به وجود آید، در این گونه موارد سزاوار است که آنان با بردبارى ، حوصله ، استقامت و پشتکار این موانع را تحمل نموده و به اهداف والاى تربیت بیندیشند و چنان که گفته اند:
مرد آن است که در کشاکش دهر سنگ زیرین آسیاب باشد
9. سعه صدر و عذرپذیرى
مربیان موفق مى دانند که کودک از روى ناآگاهى اشتباهاتى انجام مى دهد، نوجوان در اثر غرور در رفتارهاى غلط خود پافشارى مى کند، در برخى کودکان و نوجوانان ناهنجارى هایى از قبیل شرارت ، خشونت و عصبانیت دیده مى شود. اما بعد از مدت کوتاهى این حالت برطرف شده آنان متوجه خطاى خود مى شوند و با زبان حال یا زبان قال عذرخواهى مى کنند.
در این حالات باید مربیان آگاه ، با سعه صدر خطاهاى آنان را نادیده گرفته و از اشتباه آنان چشم پوشى کنند.
شیوه هاى تربیت
از مهم ترین دغدغه هاى مربیان و متولیان امر تربیت ، یافتن راهکارهاى صحیح و روش هاى بدیع و کارآمد در مسئله تربیت مى باشد. دانشمندان علوم تربیتى از دیر زمان در فکر این بوده اند که چه روش هایى در تربیت نسل آینده بشریت موثرتر، عمیق تر و کارآمدتر مى باشد. چرا که شناختن روش هاى عملى و راهکارهاى تاثیرگذار در فرزند پرورى نقش حیاتى دارد.
آنچه در این میان توجه همگان را به خود جلب مى کند، ارائه کاملترین ، سالم ترین و اطمینان بخش ترین روش هاى تربیتى است که به نحو مطلوب فرزندان را به هدف نهایى تربیت انسان ، رهنمون گشته و بشر را در رسیدن به فلاح و رستگارى و کمال مطلوب ، که همان قرب به خدا است یارى نماید.در فرزند پرورى ، بهره گرفتن از تمایلات فطرى کودکان بیشترین ثمره را خواهد داشت .
ایجاد محیطى پرنشاط و دل انگیز
از جمله مواردى که مى توان از زمینه هاى تربیت به حساب آورد این است که محیط تربیت باید فضاى پرنشاط و دل انگیزى باشد، تا بتوان فرزندانى شایسته را تربیت نموده و به قله هاى رفیع افتخار و سعادت رساند. اساسا بچه ها بر اساس فطرت خدادادى خویش ، نیازمند گرمترین ابراز محبت ها و پرنشاطترین کانون هاى خانوادگى هستند، آنان دوست دارند که در آغوش مهربانى ها و عطوفت ها جاى بگیرند زیرا شاکله شخصیت فرزندان آمیزه اى از محبت خواهى و شادى طلبى است.
انسان نیاز به حرکت و جنبش دارد و بازی بخش مهمی از این نیاز است. هر فرد برای رشد ذهنی و اجتماعی خود، نیازمند اندیشه و تفکر است و بازی خمیر مایه این تفکر و اندیشه است. آمادگی جسمی و روحی برای مقابله با مشکلات بخشی از فلسفه ی بازی کودکان است، بنابراین، بازی هر چه گسترده تر، پیچیده تر و اجتماعی تر باشد کودک از مصونیت روانی بیشتری برخوردار می شود. کشف دنیای اطراف بخش دیگری از فلسفه بازی است که کودک حس کنجکاوی خود را از این طریق ارضا می کند. بازی تن و روان کودک را ایمنی می بخشد و مسؤولیتهای اجتماعی و اقتصادی را که در آینده باید بدون کشید به او می آموزد. کودک با بازی کردن موقعیتی بدست می آورد تا اعتقادات، احساسات و مشکلات خود را پیدا کند و مهارتهای زندگی را بیاموزد. رابرت وایت میگوید: «ساعات زیادی را که کودکان صرف بازی می کنند نمی توان به هیچوجه تلف شده تلقی نمود، بازی ممکن است شادی بخش باشد ولی در دوران کودکی یک کار جدی است ». بدون تردید بازی بهترین شکل فعالیت طبیعی هر کودک محسوب میشود.
تعـــــریف بـــازی
به هرگونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفداری که به صورت فردی یا گروهی انجام پذیرد و موجب کسب لذت و اقناع نیازهای کودک شود، بازی می گویند.
نقش بازی در رشـــد اجتماعـــی کـــودک
موجب ارتباط کودک با محیط بیرون می شود و دنیای اجتماعی او را گسترش می دهد. موجب شکـــوفایـــی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت می شود. همکاری ، همیاری و مشارکت کــودک توسعه می یابد. با رعایت اصول و مقــــررات آشنا می شود. همانند سازی با بـــــزرگسالان را مـــــی آموزد. با مفهــــوم سلسله مــــراتب آشنا شده و آنــــرا رعایت می کند. رقابت را می آموزد و شکست را بطور واقعــــی تجربه می کند. قدرت ابراز وجود پیدا می کند و از ترس، کمرویـی و خجالت بیهوده رها می شود. حمایت از افــــراد ضعیف را مـــی آموزد.
نقش بازی در رشــد عاطفـــی کــــودک
نیاز به بـــرتری جویــــی را ارضا می کند. موجب ابراز احساسات، عواطف ، ترس ها و تردیدها ، مهر و محبت ، خشم و کینه و نگرانی ها می شود. تمایل به جنگجویــی و ستیـــزه گــــری را کم می کند. « برون نگــــری» کــودک را افــزایش می دهد. نقش بـــازی در رشد جسمـــی کـــودک : مـــوجب رشد هماهنگ دستگاهها و اعضای مختلف بدن می شود. باعث تقویت حواس کــــودک می شود. نیـــرو و انرژی بدن را به بهتـــرین شکل مصرف می کند. کـــودک به تــوانمندی های فکـــری و بدنی خود آگاهـــی پیدا می کند.
نقش بــــازی در رشد ذهنــــی کـــودک
در یادگیــــری زبان نقش بسزایــــی دارد. در رشــــد هـــوشــــی کـــودک بسیار مؤثــــر است. با مفاهیــــم ساخت، فضـــا و شکــــل آشنا مـــــی شــود. رفتــارهای هـــوشمندانه کـــودک تقویت می شود. موقعیت استفاده از قوه تخیل در کـــودک به وجود می آید. زمینه بهتـــــری بـــرای تفکــــر فـــراهم می کند. انــــواع بازی هـــا: کودکان روحیات متفاوتی دارند و با توجه به ویژگیهای خود، بازیهای مختلفی را تجریه می کنند.
عواملی که در انتخاب نوع بازی کودکان دخالت دارند عبارتند از :
تفاوتهای فردی، میزان سلامتی، سطح رشد جسمی و حرکتی، بهره هوشی، جنسیت، خلاقیت، فرهنگ خانواده و موقعیت جغرافیایی بر همین اساس بازی به انواع گوناگون تقسیم می شود:
۱- بـــازی های جسمــــی : از قدیمی ترین نوع بازیهاست، به ابزار مخصوص نیازمند است ، هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی انجام می شود، برای مصرف انرژی اضافی بدن و نجات یافتن از خستگی و کسالت بسیار مفید است و رفتارهای ناآرام و پرخاشگری توأم با عصبانیت کودک را کاهش می دهد.
۲- بــــازی های تقلیــــــدی : کودک به تقلید نقش هایی می پردازد که آنها را باور کرده است. معمولاً بهترین شخصیت ها برای شروع ایفای نقش ، والدین، برادران ، خواهران و دوستان هستند. کودک از ایفای نقش آنان لذت برده و تجربه کسب می کند. در دوره ی دبستان بیشتر نقش معلمان را تقلید می کند، در حالی که در دوره ی نوجوانی از تقلید رفتار بزرگسالان دوری می کند و به تقلید رفتار همسالان می پردازد که این خود آغازی است برای هماهنگی و همسو شد با گروههای اجتماعی و ایفای نقش های واقعی زندگی.
۳- بـــازی های نمایشــــی : کودک در تقلید از بزرگترها از لباس و وسایل مخصوص آنها نیز استفاده می کند، مانند پسر کوچکی که کت پدر را به تن کرده، عینک او را به چشم می زند و یا دختر بچه ای که کفش پاشنه دار مادر را پوشیده و به زحمت راه می رود.
۴- بــــازی هـــــای نمــــادی: زمانی که کودک دستیابی به ابزار و وسایل مورد نیاز خود را غیرممکن می بیند، نیازها و آرزوهای خود را با استفاده از وسایل نمادین و از طریق بازی بیان می کند. برای مثال بر تکه ای چوب سوار شده، این طرف و آن طرف می رود، مانند این که سوار بر اسبی شده و آن را هدایت می کند. این نوع بازی ها یکی از بهترین شیوه های بازی درمانی محسوب می شوند.
۵- بــــازی های آمــوزشـــی : مهمترین وسیله آموزش کودک ، استفاده از وسایل بازی مناسب است، مانند مکعب های چوبی که کودک با جور کردن و دسته بندی کردن آنها می تواند با مسائل اساسی اما ساده و آسان ریاضی آشنا شود. از خانه ی کوچک اسباب بازی برای آشنا کردن کودک با واقعیت های موجود زندگی می توان استفاده کرد. بازی های آموزشی موجب تقویت حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک می شوند، به شرط آن که سعی کنیم کنترل اصلی بازی در اختیار کودک باشد و جهت و مسیر آن را او تعیین کند.
۶- بــــازی های خلاقیتـــــی : کودک از طریق به وجود آوردن چیزی، عقاید و احساساتش را اظهار می کند ، مانند نقاشی، موسیقی ، خمیربازی، شن بازی و یا استفاده از لغات که او را قادر می سازد تا در آینده داستان شعر و نمایشنامه بنویسد.
تـــوصیه هایـــی بــــرای والــــدیــــن :
۱- به بازی کـــودکان اهمیت دهیم، زیرا زندگی آنها در بازی، شکل واقعی به خود می گیرد.
۲- تلاش کنیم تا بازیهای کودکان متناسب با فرهنگ و ارزشهای خانواده باشد.
۳- با دقت در تفکرات خلاق و پویایی کودکان در حال بازی می توانیم با چگونگی شخصیت آنها بیشتر آشنا شویم.
۴- در بازی کودکان دخالت نکنیم اما راهنما و کمک کننده خوبی باشیم.
۵- با همبازی شدن با کودکان راه دوستی ها را باز کنیم و راه پنهان کاری های دوره نوجوانی را ببندیم.
۶- کاری کنیم که بازی به صورت تجربه ای لذت بخش در ذهن کودک باقی بماند.
۷- بـــرای متوقف کردن بازی از امـــر و نهی استفاده نکنیم.
۸- با توجه به روحیه ی کنجکاو کودک، به گونه ای او را راهنمایی کنیم که به تفکر مثبت و اندیشه خلاق و سازنده دست یابد.
۹- مراقب باشیم که محیط بازی موجب آسیب جسمی، فکری و یا روانی نشود.
۱۰- در انتخاب نوع بازی، به سن ، جنس و توانایی های فرزندمان توجه کنیم.
۱۱- نوع و مدت زمان بازی فرزندمان را طوری کنترل کنیم که از فشارهای هیجانی و روحی بیش از حد دور باشد( به ویژه بازی های رایانه ای).
۱۲- بـــرای انتخاب الگوهای صحیح، زمینه مناسبی را برای بازی های تقلیدی کـــودکانمان فراهم نماییم.
۱۳- از محدود کـــردن کـــودک در هنگام بازی بپــرهیـــزیم.
۱۴- وسایل بازی را مناسب سن و رشد جسمی و ذهنی کودک تهیه کنیم
۱۵- آداب اجتماعی و چگونگی رفتار با دیگران را ضمن همبازی شدن با کودکان می توانیم به صورت غیرمستقیم به آنها بیاموزیم.
۱۶- به مطالب و نحوه ی بیان کودکان در بازی به خوبی توجه کنیم، زیرا احساسات و مشکلات زندگی واقعی آنها در بازی منعکس می شود.
۱۷- برای انتخاب همبازی های خوب، فرزندمان را غیر مستقیم راهنمایی کنیم، زیرا رفتارهای یک همبازی خود تأثیر بسیار مثبتی در آینده ی او خواهد داشت.
۱۸- اگر در حضور فرزندمان با وسایل موجود در خانه برای او اسباب بازی (ماشین ، عروسک و …) بسازیم، ارتباط عاطفی میان ما و کودکانمان تقویت خواهد شد.
۱۹- برای تقویت حس همکاری و مسؤولیت پذیری فرزندمان با او توافق کنیم که پس از بازی، اسباب بازی های خود را جمع کرده و سرجایش بگذارد و گرنه دفعه بعد اجازه استفاده از آنها را نخواهد داشت.
۲۰- از فرزندمان بخواهیم که اجازه دهد تا همبازی هایش از اسباب بازی های او استفاده کنند، زیرا این کار موجب تقویت حس نوع دوستی و تسهیل در ارتباط با دیگران می شود.
۲۱- اسباب بازی گران قیمت ممکن است وسیله بازی مفیدی نباشد. هنگام خرید توجه داشته باشیم که اسباب بازی باید بتواند قدرت خلاقیت و سازندگی فرزندمان را رشد دهد. وسایل بازی جورکردنی، پازل ها، خمیربازی، گل رس و …. اسباب بازی های مناسبی به شمار می روند.
۲۲- اگر کودکان در هنگام بازی با هم اختلاف پیدا کردند اجازه بدهیم خودشان مشکل را حل کنند. در صورتی که اختلاف تشدید شود فقط آنها را از هم جدا کنیم و هرگز از یکی از طرفین ، جانبداری نکیم.
۲۳- در محیط های بازی گروهی مثل زمین بازی کودکان در پارک ها، اجازه دهیم بچه ها با هم دوست شوند و بازی کنند، از وارد شدن به محیط بازی کودکان بپرهیزیم.
۲۴- از همبازی شدن کودکان با افراد بزرگتر از خود به ویژه «نوجوانان و جوانان» اکیداً جلوگیری کنیم.
۲۵- کودکان همواره نیازمند بازی هستند، پس اسباب بازی های مناسب هر مکان را همراه خود داشته باشیم.
26- کودکان باید به مجموعه ای از بازی های جسمی، اجتماعی، عاطفی و ذهنی بپردازند. هنگامی که فقط یکی از بازی ها را انجام می دهند(مثلاً بازی های رایانه ای) از رشد اجتماعی، جسمی و عاطفی محروم شده و احتمال بروز عصبانیت و پرخاشگری در آنها افزایش می یابد. آخــــر اینکـــه : « بــازی دنیای کــــودکان است، با دنیـــای کــــودکان بازی نکنید. »
همبازى شدن با کودک
کودکان و نوجوانان از بازى و ورزش لذت مى برند و به این وسیله ضمن آشنایى با جهانى که در آن زندگى مى کنند، رشد یافته و فرصت هاى مناسبى را براى ابراز عواطف و احساسات خود مى یابند. همبازى شدن والدین و بزرگترها با آنان در ایجاد خودباورى در وجود آنان نقش مهمى دارد.
کودک بسیاری از مهارت های فردی و اجتماعی مورد نیاز برای زندگی آینده خود را از طریق همین بازیهایی که به نظر بسیاری بی اهمیت جلوه می کند می آموزد. اهمیت بازی در آموزش کودکان تا اندازه ای است که بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت سفارش می کنند، مطالب آموزشی در کلاسهای درس از طریق بازی آموزش داده شود و نتایج حاصله گویای موفقیت استفاده از این شیوه است علاوه بر بازیهای سنتی، برخی نتایج تحقیقات درباره بازیهای رایانه ای حاکی از آن است که این بازیها نیز منابع خوبی برای آموزش و یادگیری هستند و استفاده گروهی از بازیهای آموزشی تاثیر مثبت در پیشرفت تحصیلی و روابط اجتماعی کودکان دارد از سوی دیگر این بازیها می تواند به طور غیرمستقیم مهارتهایی را به کودک بیاموزند که باعث موفقیت های بزرگ کودکان ما در زمینه های شغلی و تجاری شود.
باید مربیان به ویژگى هاى نونهالان توجه نموده و در مقابل جنب و جوش و بازیگوشى او گرچه مشکلاتى به همراه داشته باشد، صبر و حوصله به خرج دهند. حضرت کاظم صلى الله علیه و آله فرمود:شیطنت و بازیگوشى فرزند، در دوران کودکى امرى پسندیده و مطلوب است و موجب مى شود در بزرگسالى داراى شخصیتى آرام و خویشتن دار گردد. شلوغى و شیطنت یک کودک یک حالت طبیعى در بچه هاست ؛ والدین نباید آن را غیرطبیعى و دور از انتظار فرض کنند و با شدت و تندى از آن جلوگیرى نمایند؛ بلکه در این گونه موارد باید رفتارى کاملا ملایم و همراه با بردبارى و مدارا در پیش گرفت .
نقش رسانه هاى گروهى در تعلیم وتربیت
دو موضوع ، نقش رسانه هاى گروهى را به عنوان یک عامل تربیت از سایر عوامل ممتاز مى کند، یکى جذابیت و گیرایى پیام و دیگرى گستردگى و فراگیر بودن آن است . بى تردید امروزه در رقابت جاذبه مدارس و نظامهاى آموزشى نمى توانند خود را به پاى صدا وسیما مطبوعات ، کتاب و نظایر آنها برسانند. جاذبه رنگ وتصویر وجلوه هاى بدیع هنرى ، تلویزیون را به با نفوذترین و پربیننده ترین عامل ، تبدیل کرده است . ولى همه اینها، گرچه جنبه هاى قوت و مثبت این عامل را اثبات میکند، در کنار آن به جهت ساختار آن ، زمینه انحراف و لغزش از اهداف تربیتى نیز به شدت وجود دارد.
بازی های رایانه
بازی هایرایانه ای امکان ایجاد فرصت هایی را دارند که مکمل بازی های واقعی کودکان در عالم واقع باشند؛ زیرا بازی های کامپیوتری قواعدی دارند که در محدوده خاص به بچه ها امکان انتخاب می دهند و به بچه ها کمک می کنند که ضرورت قواعد و علت آن را درک کنند. ایفای نقش فرصت دیگری است که بازیها ایجاد می کنند و توانایی داوری درباره کار آمدی نقش را فراهم می کند .
نقش بازی در روند رشد جسمانی و روحی روانی کودکان انکارناپذیر است. برخی ازمحققان معتقدند، بازی های رایانه ای در عین اینکه می تواند برای کودکان مضر باشد، می تواند در سلامتی آنها نیز موثر واقع شود . بعضی ها معتقدند که چنین بازی هایی حتی می تواند موثرتر از مدرسه واقع شود . چون در چنین بازی هایی کودکان باید یا از دست دشمن فرار کنند یا گنج پنهانی را پیدا کنند و درواقع مجبور به تصمیم گیری سریع و قاطع هستند . اما خیلی کم اتفاق می افتد که کودکان در کلاس مجبور به تصمیم گیری های این چنینی شوند . جی که یک نویسنده درمورد مسائل آموزشی بازی های رایانه است،می گوید: این بازیها به دانش آموزان ابتدایی تجربه های زیادی را یاد می دهد .
در پرتو رشد علوم وفن آوری، خلاقیت بشر و همچنین محدودیت های زیست محیطی جوامع بشری، بازی های رایانه ای امروزه گسترش فزاینده یافته اند.به گونه ای که در نقاط مختلف جهان و در همه سطوح سنی، افراد با این نوع بازی ها آشنا هستند. بازی هایی که مرزهای جغرافیایی را در نوردیده و امکان بازی با فرد یا افراد در آنسوی مرزها را فراهم کرده است.بازی های رایانه ای بدون فعالیت بدنی انجام می گیردو منحصراً به برنامه ای تدوین شده و فعالیتی ذهنی وابسته هستند.درموقعیت کنونی باطیف گسترده این بازی ها و تنوع گروه های درگیر، بررسی علمی و دقیق این بازی ها ضرورت دارد.
پیشرفت کیفیتی این بازی ها به فاصله کوتاهی در ایران رواج بافته و بازار اسباب بازی و لوازم سمعی و بصری را به تسخیر خود درآورده است .
این بازی ها با استفاده از تصاویر پرتحرک و صداهای مهیج ، دنیایی از هیجان را به این انسانهای تشنه جنب وجوش ارزانی می کند و همین جذبه ، روح و جسم آنان را مطیع خود می سازد و به عالمی از تخیلات می برد که خود را محور و قهرمان اصلی ماجرا می پندارند.
محاسن بازی ها ی رایانه ای
1-یادگیری را آسان و توجه بچه ها را جلب می کند.
2- با رایانه هرچند بارکه بخواهند، می توانند موضوعی را ببینند و مرور کنند.
3- برنامه ها بسیار متنوعی هستندکه به کودکان امکان می دهد تا نقاشی ها یا داستانهایی را خلق کنند ، ویا بازی هایی هستند که کودکان را به تاریخ یا جغرافیا علاقه مند می کند.
4- برنامه آموزشی به کودکان کمک می کند تا مهارت هایی را تمرین کنند.
5- کودک بدون کثیف کردن لباسها و اطراف می تواند به راحتی نقاشی بکشد و رنگها را عوض کند. مثلا اگر از رنگ سبز لباس نقاشی اش خوشش نیامد به رایانه می گوید رنگ قرمز کن ، رنگ قرمز رضایت او را فراهم نکرد رنگ آبی و…
6- بازی ها رایانه ای بچه ها را وارد دنیایی می کند که کنترلش در دست آنهاست و به همین دلیل آنها از این بازی لذت می برند.
7- باعث هماهنگی چشم و دست وپرورش عضلات ظریف کودک می شود.
معایب بازی ها رایانه
الف ) آسیبهای جسمانی
چشمان فرد به دلیل خیره شدن مداوم به صفحه نمایش رایانه به شدت تحت فشار نور قرار می گیرد و دچارعوارض می گردد.
چون کودک ساعتها در یک وضعیت ثابت می نشیند ، ستون فقرات و استخوان بندی او دچارمشکل می شود. همچنین احساس سوزش و سفت شدن گردن ، کتف ها و مچ دست از دیگر عوارض کار نسبتاً ثابت و طولانی مدت با رایانه است .
پوست فرد در معرض مداوم اشعه هایی قرار می گیرد که از صفحه رایانه پخش می شود.
ب ) آسیبهای روانی – تربیتی
ا- تقویت حس پرخاشگری
مهمترین مشخصه بازی ها رایانه ای حالت جنگی اکثر آنهاست و این که فرد باید برای رسیدن به مرحله بعدی بازی با نیروهای به اصطلاح دشمن بجنگد ، استمرار چنین بازی هایی کودک را پرخاشگر و ستیزه جو بار می آورد.
خشونت مهمترین محرکه ای است که در طراحی جدیدترین و جذابترین بازی ها کامپیوتری به حد افراط از آن استفاده می شود.
2- انزواطلبی
کودکانی که به طور مداوم با این بازی ها درگیرند درونگرا می شوند، در جامعه ، منزوی و در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران ناتوان می گردند. روحیه انزواطلبی باعث می شودکه کودک از گروه همسالان جدا شود و این خود سرآغازی برای بروز ناهنجاری ها دیگر است .
ج) تنبل شدن ذهن
دراین بازی ها به دلیل این که کودک و نوجوان با ساختنی ها و برنامه های دیگران به بازی می پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آنها پیدا می کند اعتماد به نفس او در برابر ساختنی ها و پیشرفت دیگران متزلزل می شود.
تصور بیشتر خانواده ها این است که در بازی ها رایانه ای فرد در بازی مداخله فکری مداوم دارد. اما این مداخله، فکری نیست بلکه این بازی ها سلولهای مغزی را گول می زنند و از نظر حرکتی نیز فقط چند انگشت کودک را حرکت می دهند . ماهر چه دراین مسیر حرکت کنیم و بازی ها را گسترش دهیم، انسانهایی را تحویل جامعه خواهیم داد که سر خورده ، افسرده، غیر متحرک وغیرسازنده هستند و خود اتکایی آنها بسیار کم خواهد بود و ابتکار عمل نخواهند داشت. درحالی که برای جامعه ، نیاز به انسانهایی خلاق ، مبتکر و متفکر داریم.
د) تاثیر منفی در روابط خانوادگی
با توجه به این که زندگی درکشور ما نیز به طرف ماشینی شدن پیش می رود و در بعضی خانواده ها زن و مرد شاغل هستند و یا بعضی ازمردان بیش از یک شغل دارند خود به خود روابط عاطفی و درکنار هم بودن خانواده کمتر شده وعده زیادی ازاین وضع و وجود تلویزیون به عنوان جعبه جادویی که باعث سرد شدن روابط خانوادگی شده ناراضی هستند ؛ حال جعبه جادویی دیگری با جاذبه ی سحر آمیزتری به نام رایانه ،مشکلات را دوچندان کرده است.
و) افت تحصیلی
به دلیل جاذبه مسحور کننده این بازی ها، بچه ها وقت و انرژی زیادی را صرف بازی با آن می کنند.
توصیه برای عصبانیت کودکان
علت خشونت و ریشه تمرد و عصیان و فریادهاى مخالف ، ممکن است گرسنگى ، تشنگى ، برهنگى و نداشتن پوشاک ، نیازمندى و فقر، خستگى ، نداشتن امنیت ، سردرگمى و از همه مهمتر، احساس از دست رفتن شخصیت و نابودى عزت و هویت افراد باشد.
حرکات ناشایست کودکان و نونهالان نیز ریشه و علتى دارد که یکی از آنها اتخاﺫ روشهای تربیتی غلک توسط والدین باشد.
دیل کارنگى روان شناس معروف آمریکایى نیز مى نویسد: «تداوم خشم و غضب در مزاج و قلب آدمى، اثر سوء مى گذارد و بسیارى از بیمارى هاى درونى و امراض بر اثر خشم هاى پى در پى و زیاده از حد طبیعى است».[3]
در اینجا توجه به چند توصیه ضرورى است:
1- باید دقت کنید که چه امورى معمولاً باعث ناراحتى او مى شود. حتى الامکان از پدید آمدن آن امور جلوگیرى کنید .
2- سعى کنید در محیط خانه شرایط آرامش و تفریح سالم براى او فراهم شود.
3-از درخواست هایى که در برابر آن ناتوان است خوددارى کنید.
٤- در موقع ناراحتى او هرگز به بحث و مشاجره نپردازید.
5-عدم توجه افراطی به کودک.
6-ترغیب و تشویق به فغالیت های ورزشی.
7- عدم تمسخر وی در خلوت ویا حضور دیگران.
8-جلوگیری از بازی های خشونت آمیز.
9-پرهیز از مشاهده صحنه های خشونت آمیز.
10-کنترل پرخاشگری آنان تا به صورت عادت در نیاید.
نویسنده: رضا وظیفه مند
پی نوشت ها:
-[1] مستدرک الوسائل ، ج 2، ص 625.
[2]- تحف العقول ، ص 322. [3] -آیین کامیابى، ص 233بازی رایانه ای آری یا نه؟
