سینه زنی و حفظ شعائر
سینه زنی، زنجیرزنی و عَلامت برداشتن در زمان امامان(علیهم السلام) سابقه نداشته است. آیا انجام اینگونه کارها امروزه میتواند از شعائر دینی باشد؟ آیا بدعت نیست؟!
برای شناخت سنت در برابر بدعت لازم است به تعریف بدعت بپردازیم. بدعت در لغت بهمعنای نوآوری است، و بدیع به معنای نوآور است.[ دائرة الفرائد در فرهنگ قرآن، ج 3، ص 67، دکتر محقق. ] و در اصطلاح عبارت است از وارد کردن چیزی در دین که جزو دین نیست.
شکی نیست که بدعت در دین به نصّ قرآن حرام است:
(((الله أذِنَ لَکُم اَم عَلَی الله تَفتَروُن)))[ یونس (10)، آیه 59. ]؛
«آیا خداوند به شما اجازه داده یا بر خدا دروغ میبندید».
بنابراین هر چیزی که بدون اجازه به خدا و دین نسبت داده شود حرام است. البته باید توجه داشت که بدعت آن است که مخالف قرآن و سنت باشد و آنچه موافق آن است بدعت نیست. از اینرو دیدگاههایی که بر اساس اجتهاد صحیح و طبق قواعد اصول فقه بهدست آمده، بدعت بهشمار نمیآید اما هر آنچه که نظر شخصی و بر پایهی اجتهاد نادرست باشد، بدعت است. بنابراین آنچه قرآن، احادیث و اصول و قواعد مسلم فقهیه بر آن دلالت دارد بدعت نیست؛ همچنین تمام اموری که به خودی خود مباح است و هیچ یک از عناوین حرام بر آنها منطبق نمیشود، مثل عادات و آدابی که در زندگی بشر از قدیم مرسوم بوده بدعت بهشمار نمیآید.
البته میتوان مراسم را بر دو قسم دانست:
1ـ گاهی نص و دلیل خاص برای آن وجود دارد، مانند عید فطر، قربان.
2ـ گاهی بر اساس اصول کلی قابل تأیید است و چگونگی انجام آن امور به عرف مردم واگذار شده است مانند تکریم و بزرگداشت پیامبر?، اهل بیت(علیهم السلام).
بر این اساس اصل عزاداری و سوگواری نیز از سوی پیامبر? و اهلبیت(علیهم السلام) مورد تأیید قرار گرفته ولی چگونگی آن تا حدود زیادی با شیوههای قومی و ملی عجین شده است و تا زمانی که مشتمل بر خلاف شرع نباشد بدعت نبوده و اشکالی ندارد.
بعضی از فرقهها مانند وهابیت، انجام هر کاری که در زمان پیامبر? و خلفای سلف سابقه نداشته را حرام و بدعت میشمارند تا جایی که حتی برخی از آنان فیلمبرداری و روشنایی برق را جایز نمیدانستند!! و بسیاری از فرق دیگر مسلمانان را بدعتگذار و حتی مشرک میدانند درحالیکه شیعه و مذاهب دیگر اهل سنت با این کجاندیشی مخالفاند.
عزاداری
بدون تردید اصل عزاداری و اقامه ماتم برای شهدا و آزادمردان تاریخ، در اسلام سابقه دیرین دارد. آنگونه که از روایات برمیآید پیامبر اکرم? نیز آن را تأیید کرده و در برگزاری آن همت میگماشت.[ السیرة النبویه، ج 4، ص 122.]
عزاداری امام حسین(علیه السلام) نیز از زمان شهادت آن امام وجود داشته[ مقتل الحسین، ص 43.] ولی تا زمان آل بویه (در سال 352 ق) این عزاداریها مخفی بود و بهطور خصوصی و گاهی پنهانی در خانهها انجام میگرفت و از آن تاریخ، سوگواری در روز عاشورا آشکار و در کوچه و بازار انجام مییافت[ پرسشها و پاسخهای دانشجویی ج 13، ص 174.].
در این روز بازارها بسته شد، خرید و فروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نکردند، در بازارها خیمه بهپا کردند و زنان به سر و روی خود میزدند و بر حسین(علیه السلام) ندبه میکردند.[ المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج 7، ص 15.]
سینهزنی
در مورد سینهزنی برخی از منابع تاریخی نشان میدهد که زنان بنیهاشم برای واقعه کربلا به رسم عزاداری دست به سینه میزدند.
اما شیوه برگزاری عزاداری در زمان پیامبر? و ائمه اطهار(علیهم السلام) محدود بوده است به مرثیهسرائی، گریستن و گریاندن در قالب شعر و مرثیه و البته کسانی که عظمت مصیبت را بیشتر درک کرده باشند مجاز هستند تا حدی که میتوانند از عمق جان و با سوز دل فریاد و ضجه سر دهند.[ دعای ندبه: فَعَلَی الاطَایبِ مِن أَهلِ بَیتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی صَلَّی الله عَلَیهِمَا وَ آلِهِمَا فَلیبک البَاکونَ وَ إِیاهُم فَلیندُبِ النَّادِبُونَ وَ لِمِثلِهِم فَلتُذرَفِ [فَلتَدِرَّ] الدُّمُوعُ وَ لیصرُخِ الصَّارِخُونَ وَ یضِجَّ الضَّاجُّونَ وَ یعِجَّ العَاجُّون . إقبال الاعمال (ط- القدیمة)؛ ج 1؛ ص297. ]
از مجموع احادیثی که درباره اصل عزاداری امام حسین(علیه السلام) آمده و نیز از سیره ائمه(علیهم السلام)، میتوان استفاده کرد که عزاداری امام حسین(علیه السلام) بایستی توأم با شکوه، فریاد، هیجان، اشک و ناله برخاسته از مصیبت عاشورا باشد و طبیعی است که لباس سیاه پوشیدن، راهاندازی دستجات، دستههای سینهزنی و زنجیرزنی بهشکل معقول و متعارف و همراه با وقار، حزن، اندوه و ماتم، تا حدی که موجب وهن اسلام و اضرار بر نفس نباشد نقش مثبت و سازنده در شُکوه و شور مجالس عزا دارد و نمیتوان آن را نفی کرد.
از تحول در شیوههای سینهزنی و زنجیرزنی، استفاده میشود که این مسئله از خواستهای اجتماعی و بافتهای جامعه، فرهنگ و آداب آنها سرچشمه میگیرد، البته سزاوار است که اصل و اساس این نوع سینهزدنها پذیرفته شود، زیرا در جوشش احساسات و عواطف و تحریک هیجان اثرات مثبت دارد، اما هیأتهای مذهبی توجه داشته باشند که سینهزنی و زنجیرزنی، علمبرداری و…، به حرکتهای نمایشی، رفتارهای شنیع و یا سایر خرافات و اوهام آلوده نگردد، که اینگونه حرکات، عزاداری را از محتوای خود تهی میسازد. از اینرو لازم است که پیروان با بصیرت اهل بیت(علیهم السلام) در راه اصلاح و ارتقای کیفیّت عزاداریها قدمهایی بردارند.
سینه زنی و حفظ شعائر