پاسخ های امام صادق (علیه السلام)

او همان خداست

مردی به امام صادق(علیه السلام) گفت: ای فرزند رسول خدا! به من بگویید که خداوند کیست. اهل بحث و مجادله بسیار با من سخن گفته اند و مرا سرگردان کرده اند.
فرمود: ای بنده خدا! آیا هیچ گاه سوار کشتی شده ای؟
گفت: آری.
فرمود: آیا شده است که آن کشتی بشکند و کشتی دیگری که تو را نجات بدهد و نجات غریقی که به فریادت برسد، در دسترس نباشد؟
گفت: آری.
فرمود: آیا در آن حالت به قلبت خطور نکرده که کسی هست که می تواند تو را از مهلکه نجات بخشد؟
گفت: چرا.
فرمود:
«فَذلِکَ الشَّیءُ هُوَاللهُ القَادِرُ عَلَی الاِنجَاءِ حِینَ لاَمُنجِی، وَ عَلَی الاِعانَةِ حَیثُ لاَمُغیثَ»[ بحارالانوار، ج 89، ص 240.]؛ «آن کس همان خداوندی است که وقتی نجات بخشی وجود ندارد، بر یاری و دستگیری تواناست و آن گاه که فریادرسی نیست، به فریاد می رسد».

وصف ناشدنی

مردی نزد امام صادق(علیه السلام) «الله اکبر» گفت.
امام(علیه السلام) پرسید: خداوند از چه چیز بزرگ تر است؟
گفت: از همه چیز.
فرمود: در این صورت خدا را محدود کرده ای.
گفت: چه بگویم؟
فرمود: بگو: «اللهُ اَکبَرُ مِن اَن یُوصَفَ»[ اصول کافی، ج 1، ص 117.]؛ «خداوند بزرگ تر از آن است که توصیف شود».

علم الهی

عبدالرحمن بن سلمه: از امام صادق(علیه السلام) درباره این سخن خداوند متعال: (((یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ)))[ فاطر (35)، آیه 19. «خیانت چشم ها را می داند».] سؤال کردم، فرمود:
«أَ لَمْ تَرَ إِلَى الرَّجُلِ یَنْظُرُ إِلَى الشَّیْ ءِ وَ کَأَنَّهُ لَا یَنْظُرُ إِلَیْهِ فَذَلِکَ خَائِنَةُ الْأَعْیُنِ»[ معانی الاخبار، ص 147.]؛ «ندیده ای انسان گاهی چنان به چیزی می نگرد که گویا به آن نگاه نمی کند. این همان خیانت چشم هاست».

برای چه آفریده است؟

عماره: از جعفر بن محمد صادق(علیه السلام) پرسیدم: خداوند بندگان را برای چه آفریده است؟
فرمود: خدای متعال بندگان را بیهوده نیافریده و آنها را به حال خود رها نکرده است. بلکه برای قدرت نمایی و مکلّف نمودن آنها به اطاعت خویش خلقشان کرده تا از این طریق سزاوار رضوان و خشنودی او شوند.
«وَ مَا خَلَقَهُم لِیَجلِبَ مِنهُم مَنفَعَةً وَ لاَ لِیَدفَعَ بِهِم مَضَرَّةً، بَل خَلَقَهُم لِیُتَمِّعَهُمْ وَ یُوصِلُهُمْ اِلَی نَعِیمِ الاَبَدِ»[ علل الشرایع، ج 1، ص 9.]؛ «آنها را نیافرید که از وجودشان سود و بهره ای ببرد و به وسیله آنها آسیب و گزندیی را از خود دور نماید، بلکه ایشان را آفرید تا به آنها نفع رساند و به نعمت های جاودان نایل گرداند».

دلیل اختیار

زندیق از امام صادق(علیه السلام) پرسید: چرا خداوند با این که می توانست، همه مردم را مطیع و فرمان بر و یگانه پرست نیافرید؟
فرمود: اگر آنها را فرمان بر می آفرید، پاداشی برای آنها نبود؛ چرا که در این صورت اطاعت کار آنها به شمار نمی آمد و دیگر نه بهشت بود و نه جهنم. اما خداوند بندگانش را آفرید و آنها را به طاعت خود فرمان داد و از نافرمانی بازداشت و به وسیله پیامبران حجت خود را بر آنان تمام کرد و به فرستادن کتاب هایش راه عذر و بهانه را بر آنان بست.
«لَیَکُونُوا هُمُ الَّذِینَ یُطِیعُونَ وَ یَعصُونَ وَ یَستَوجِبُونَ بِطاعَتِهِم لَهُ الثَّوابَ وَ بِمَعصِیَتِهِم اِیَّاهُ العِقابَ»[ بحارالانوار، ج 5، ص 18.]؛ «تا آنها خود اطاعت پیشه کنند و نافرمانی ورزند و به طاعات خویش سزاوار پاداش و به انجام معاصی مستحق عذاب شوند».

مسئله خلود

ابوهاشم: از امام صادق(علیه السلام) درباره بهشت و آتش سؤال کردم.
فرمود: اهل آتش از آن رو در آتش ماندگار می شوند که نیتشان در دنیا این بوده که اگر برای همیشه در دنیا بمانند، یکسره نافرمانی خدا کنند و بهشتیان در بهشت مُخلّدند، چون نیتشان در دنیا این بوده که اگر در دنیا باقی بمانند، تا همیشه خداوند را بپرستند.
«فَبِالنِّیّاتِ خُلِّدَ هؤلاءِ وَ هؤلاءِ: (((قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَى شَاکِلَتِهِ)))[ اسراء (17)، آیه 84.] اَیْ عَلَی نِیَّتِهِ»[ محاسن برقی، ج 2، ص 331.]؛ «پس آنها و اینان به خاطر نیت هاشان در بهشت یا آتش جاودانه می شوند: «بگو: هر کس طبق شاکله خود کار می کند» یعنی براساس نیتش».

با چشم دل

یونس بن ظبیان: مردی خدمت امام صادق(علیه السلام) رسید و پرسید: آیا هنگامی که خداوند را عبادت می کنی، او را می بینی؟
فرمود: من چیزی را که نمی بینم، نمی پرستم.
گفت: چگونه او را می بینی؟
فرمود: «لَمْ تَرَهُ الاَبْصَارُ بِمُشَاهِدَةِ الْعِیانِ، وَلکِنْ رَاَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقایِقِ الاِیمانَ، لاَ یُدْرَکُ بِالْحَواسِّ، وَ لاَ یُقَاسُ بِالنَّاسِ، مَعْرُوفٌ بِغَیْرِ تَشْبِهٍ»[ الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج 2، ص 76.]؛ «چشم ها با نگریستن او را نمی بینند، بلکه قلب ها با حقایق ایمانی او را درک می کنند. با حواس او را درنمی یابند و با مردم قیاس نمی شود و بی آنکه به چیزی مانند باشد، معروف و شناخته شده است».