فعالیت های امام کاظم(علیه السلام)

امام و پیشوای جامعه اسلامی، در هر کجا و در هر موقعیت و عصری حضور داشته باشد، وظایف و مسئولیت های امامت خویش را انجام می دهد و از بندگان خدا، به هر شیوه ممکن، دستگیری می نماید و هیچ چیز او را از امر هدایت مردمان بازنمی دارد.
امام کاظم(علیه السلام) در زندان نیز به فعالیت های خود ادامه می داد، البته به شیوه و روشی که شرایط خاص زندان ایجاب می کرد، و از هر فرصتی برای تحقق اهداف رسالت الهی سود می جست. در اینجا چند نمونه از فعالیت های امام(علیه السلام) در زندان را یادآور می شویم:

1. پاسخ به سؤالات شرعی

در بسیاری از سرزمین های اسلامی کسانی بودند که به امامت اهل بیت(علیهم السلام) باور داشتند و ایشان را مأوی و پناه خود در مشکلات و گرفتاری های دنیایی و دین می داشتند. از این رو، نامه های خود را که حاوی پرسش ها و مسائلی بود، به وسیله پیک ویژه به حضور امام کاظم(علیه السلام) در زندان سندی بن شاهک می فرستادن و امام(علیه السلام) به آنان پاسخ می گفت. یکی از کسانی که پیغام رسان شیعیان بود و نامه های آنان را به امام(علیه السلام) می رساند و پاسخ های حضرت را برای آنان ارسال می کرد، علی بن سُوَید بود[ حیاة الامام موسی بن جعفر(علیه السلام)، ج 2، ص 492.].

2. تعیین نمایندگان

دیگر از فعالیت های امام کاظم(علیه السلام) در زندان، تعیین نمایندگان بود. امام(علیه السلام) بعضی از شاگردان زُبده مکتب خود را در پاره ای از مناطق اسلامی به عنوان وکیل خود منصوب می کرد و شیعیان را در احکام و مسائل شرعی به آنان ارجاع می داد. همچنین به نمایندگان خود مأموریت می داد که وجوه شرعی را از مردم دریافت کنند و در راه تأمین معاشِ فقیران و بینوایان شیعه و دیگر مصارف خیر هزینه نمایند.
از همین زمان بود که پدیده وکالت در برنامه اهل بیت(علیهم السلام) قرار گرفت تا از رهگذر آن، امور شیعیان و جماعت صالحان به درستی و شایستگی اداره شود.

3. معرفی جانشین

از جمله وظایف هر امامی، تعیین و معرفی امام پس از خود است (به جز آخرین امام(عجل الله تعالی فرجه الشریف)) حساسیت این مسئله از آنجاست که مردم بدون شناخت وصی و جانشین امام(علیه السلام) دستخوش حیرت و سرگردانی می شدند، نمی توانستند راه را از بیراهه تشخیص دهند و در نهایت به دام دین سازانِ دنیاطلب گرفتار می آمدند. امام کاظم(علیه السلام) در زندان این تکلیف الهی را به انجام رساند و فرزندش امام رضا(علیه السلام) را به عنوان جانشین خود و رهبر و مرجع امت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) تعیین نمود. حسن بن مختار می گوید: هنگامی که امام موسی(علیه السلام) در زندان بود، نوشته هایی از او به دست ما می رسید که در آنها آمده بود: جانشین من، فرزند بزرگ تر من است[ عیون اخبارالرضا(علیه السلام)، ج 1، ص 30.].

4. وصیت امام(علیه السلام)

امام کاظم(علیه السلام) وصیت نامه ای را در زندان تنظیم کرد و به خط خود نوشت و چندتن از جمله اسحاق بن جعفر، ابراهیم بن محمد جعفری، جعفر بن صالح و تعدادی دیگر را بر وصیت خود گواه گرفت. مضمون این وصیت که در کتاب شریف بحارالانوار آمده[ بحارالانوار، ج 48، ص 281.] نخست اعتراف به توحید و نبوت و حقایق عظیم ایمانی است و آن گاه سفارش امام رضا(علیه السلام) به رسیدگی به صدقات و پرداختن به مسائل و امور شخصی و عمومیِ مربوط به آن حضرت(علیه السلام)[ پیشوایان هدایت، ج 9، ص 161.].
بنابراین، چنان که دیدیم امام کاظم(علیه السلام) در زندان برنامه های متنوعی داشته هرچند که برنامه اصلی ایشان همان عبادت و دعا و نماز و خلوت با خدای متعال بوده است. البته همین نماز و دعا و مناجات ها گاه فرصت های ناب ارشاد و تبلیغ را برای امام کاظم(علیه السلام) در زندان پیش می آورد و کسانی با دیدن عبودیت خالصانه و تضرّع و خشوع و راز و نیاز عارفانه ایشان، به راه می آمدند و از گناه و معصیت توبه می کردند و از محبان و شیفتگان حضرت می شدند. یکی از زندان بانان امام(علیه السلام) به نام فضل تحت تأثیر نماز و عبادت حضرت(علیه السلام) هرچه توانست به ایشان آسان گرفت و اسباب راحتی و آسایش وی را فراهم نمود و به خاطر سرپیچی کردن از فرمان هارون در کشتن امام(علیه السلام) متحمل شکنجه و آزار هارون شد[ مقاتل الطالبین، ص 503.].
قضیه کنیزکی که هارون به زندان فرستاد تا ندیمه امام کاظم(علیه السلام) باشد و اسباب آزار روحی و روانی حضرت را فراهم آورد، معروف و مشهور است. کار این کنیزک در کنار امام(علیه السلام) و مشاهده بی اعتنایی او و غرقه بودنش در زیبایی های جمال معبود لایزال به آنجا کشید که وقتی غلام هارون برای جست وجو از حال وی وارد زندان شد، کنیزک را دید که روی به درگاه خداوند سر به سجده نهاده و می گوید: قدوس، قدوس. خبر که به هارون رسید، گفت: به خدا سوگند، موسی بن جعفر او را افسون کرده است[ المناقب، ج 4، ص 322.].