ثبات در راه حق
وقتی تاریخ را نگاه میکنیم می بینیم چه ادمهای بزرگی منحرف شدن از دین چگونه در مسیر حق بمونیم؟
الف ) ثبات قدم در شرایط سخت
یکی از مواقعی که فرد می‌تواند ثبات قدمش را نشان دهد، شرایط بحرانی است؛ مانند وقتی که جنگی اتفاق می‌افتد: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا لَقِیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون: ای کسانی که ایمان آورده اید! چون با گروهی برخورد می کنید، پایداری ورزید و خدا را بسیار یاد کنید، باشد که رستگار شوید». بسیاری از کسانی که از قطار انقلاب پیاده شدند، در حوادث و اتفاقات دچار ریزش شدند. برخی در جریان سال 88 از قطار انقلاب پیاده شدند و برخی در سال‌های قبل‌تر از آن. تا زمانی که امام خمینی در قید حیات بود، بسیاری از این افراد در کنار ایشان بودند؛ اما پس از رحلت امام، دچار ریزش شدند.
روزی فردی به امام جواد (ع) نامه نوشت و از پدرش که فردی ناصبی بود و به اهل‌بیت (ع) ناسزای می‌گفت، شکایت کرد. امام جواد (ع) در پاسخ به سه نکته بسیار مهم اشاره کرد:
1. «الْمُدَارَاةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْمُکَاشَفَةِ: مدارا برای تو بهتر از رو در رویی و مقابله کردن با پدر است». یکی از مسائل بین‌المللی اسلام، احترام به والدین اعم از کافر یا مسلمان است. احترام والدین در هر حالتی باید حفظ شود. مسئله دیگری که اهمیت بین‌المللی دارد و اختصاص به مسلمانان ندارد، امانت‌داری و وفای به عهد است.
2. «وَ إنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرَا: شکیبایی و بردباری پیشه کن و صبور باش». روزهای سخت تمام می‌شود. انقلاب اسلامی موج‌های بلندی مانند جنگ تحمیلی، تحریم‌های سخت اقتصادی، موشک‌باران شدن شهرها و … را پشت سر گذاشته است، اما اکنون هم پشتوانه مالی و هم پشتوانه قضایی دارد. برای مقابله با دشمن باید از حضرت زینب درس گرفت که در مجلس یزید به او فرمود: «فَکِدْ کَیْدَکَ وَ اسْعَ سَعْیَکَ وَ نَاصِبْ جُهْدَکَ فَوَ اللَّهِ لَا تَمْحُو ذِکْرَنَا وَ لَا تُمِیتُ وَحْیَنَا: هر چه می‌توانی نقشه بکش و تلاش کن. به خدا سوگند یاد ما محو شدنی نیست و وحی ما را، نام ما را، پیام ما را نمی‌توانی از میان برداری».
3. «فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ: صبور باش که عاقبت نیک در انتظار متقّین است». اگر انسان می‌خواهد دنیایی با آرامش و آخرتی سعادتمند و مطمئن در انتظارش باشد، باید با ایستادگی بر انجام واجبات و ترک محرمات، خود را در برابر حربه‌های شیطان و جنودش بیمه کند. حضرت در انتهای نامه نوشت: «ثَبَّتَکَ اللَّهُ عَلَی وَلَایَةِ مَنْ تَوَلَّیْتَ: خداوند تو را در راه محبت و ولایتِ آنان که دوستشان داری، ثابت قدم بدارد».
ثابت قدم و استوار بودن، بر مسیر حق ماندن، از قطار اسلام و دین پیاده نشدن و این قطار را به آخر ایستگاه رساندن، بسیار مهم است. تاریخ انسان‌های بسیاری را به خاطر دارد که اگر چه ابتدا در جبهه کفر بودند، اما سعادتمند از دنیا رفتند. چنانکه حر بن یزید ریاحی، ابتدا مقابل امام حسین (ع) ایستاد و راه را بر امام (ع) بست، اما متحول شد و در رکاب امام (ع) به شهادت رسید. انسان‌های بسیاری نیز بوده‌اند که اگر چه در جبهه حق بودند، اما دچار انحراف شده و در حال کفر از دنیا رفتند. آنچه مهم است اینکه انسان در انتها از مسیر حق جدا نشود. از همین رو بود که پیامبر (ص) سه بار فرمود: «الْعَمَلُ بِخَوَاتِیمِهِ: هر کاری به پایان آن است».
ب ) راهکارهای ثابت قدم بودن
1. خواندن آیات و دعاها برای ثبات قدم
آیات و دعاهای بسیاری وجود دارد که در آنها از خداوند طلب ثبات قدم شده است؛ مانند این آیه شریفه که می‌فرماید: «رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا: پروردگارا، بر [دل‌های] ما شکیبایی فرو ریز و گام‌های ما را استوار دار». امام صادق (ع) نیز در سختی‌ها به خواندن این دعا سفارش کرده است: «یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ». مؤمن آل‌فرعون پیرو موسی (ع) بود. وقتی تهدید شد، این دعا را زیاد می‌خواند: «اللَّهُمَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَدا». در روایت دیگری امام صادق (ع) کسانی را که از مکر و خدعه می‌ترسند، به خواندن این آیه سفارش کرده است: «أُفَوِّضُ أَمْری إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِباد».
دعا باعث رشد انسان می‌شود: «لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ». خداوند در انتهای سوره فرقان می‌فرماید: «قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ: بگو اگر دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی‌کند». امیرمؤمنان علی (ع)، مردی را دید که از روی نوشته، دعایی طولانی می‌خواند. به او فرمود: «ای مرد! آن که زیاد را می‌شنود، اندک را هم پاسخ می‌دهد». مرد گفت: «سَرورم! پس چه کنم؟». حضرت فرمود: «بگو: الْحَمْدُللهِ عَلَی کُلِّ نِعْمَةٍ وَ أَسْأَلُ اللهَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ وَ أَعُوذُ باللهِ مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ أَسْتَغْفِرُ اللهَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ: ستایش خدای را بر هر نعمتی، و هر خوبی را از خدا می‌خواهم و از هر بدی، به خدا پناه می‌برم و از هر گناهی، از خدا آمرزش می‌طلبم».
2. خواندن نماز شب
خداوند در سوره مزمل به پیامبر (ص) درباره سنگینی امر رسالت می‌فرماید: «إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا» و برای ثبات قدم در این راه به او دستور می‌دهد که نماز شب بخواند: «قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا». اهمیت دادن به نماز و به‌ویژه نماز شب، در ثابت قدم ماندن در مسیر حق، بسیار مؤثر است.
در ایام ماه صفر در یکی از کشورهای اروپایی که برای تبلیغ رفته بودم، هنگام نماز در یک پارک روزنامه انداختیم و نماز خواندیم. مردم مسیحی آمدند و ما را تماشا کردند. بعد از نماز یکی از آنها پرسید: «این چه عملی بود که انجام دادید؟». گفتیم: «نماز خواندیم». پرسید: «چند وقت یک‌بار می‌خوانید؟». گفتیم: «هر روز و روزی پنج بار می‌خوانیم: صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء». آن فرد اندکی فکر کرد و گفت: «این کار شما صحیح‌تر است تا اینکه هفته‌ای یک‌بار به کلیسا برویم. کار شما مانند این است که هر روز غفلت‌زدایی می‌کنید، مثل هر روز دست شستن». آن فرد مسیحی نمی‌دانست حقیقت نماز چیست، اما مطلبی را بیان کرد که در روایت آمده است. در روایت آمده است: «هر کس نمازهای پنج‌گانه را به وقتش انجام دهد، از غافلین نخواهد بود». در واقع، نماز کارواش روح است و سبب اعتدال در زندگی می‌شود. قرآن، انسان را موجودی حریص و بی‌تاب معرفی می‌کند که وقتی بدی به او می‌رسد، نالان می‌شود و هر گاه خیری به او می‌رسد، بخیل است، اما نمازگزاران را از این صفات استثناء کرده است.
3. عبرت‌گیری از سرنوشت گذشتگان
مطالعه تاریخ گذشتگان و سرگذشت انبیای گذشته، می‌تواند به ثبات قدم در راه حق کمک کند. قرآن به پیامبر (ص) می‌فرماید: «وَکُلًّا نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَکَ: و هر یک از سرگذشت‌های پیامبران [خود] را که بر تو حکایت میکنیم، چیزی است که دلت را بدان استوار می‌گردانیم».
هست اندر صورت هر قصه‌ای // خرده‌بینان را ز معنا حصه‌ای
پیامبر (ص) را مجنون می‌خواندند. خداوند قصه نوح (ع) را برای حضرت بیان می‌کند که در طول 950 سال مردم آن حضرت را مجنون، بیکار و پیر خطاب می‌کردند.
آن یکی می‌گفت بیکاری مگر // یا شدی فرطوت و عقلت شد ز سر
پیامبر (ص) را با سنگ می‌زدند، خداوند قصه حضرت نوح (ع) را بیان می‌کند که مردم ایشان را هم اذیت می‌کردند؛ هم‌چنانکه حضرت هود (ع) را هم مورد آزار و اذیت قرار می‌داند. مردم به سخنان پیامبر (ص) اهمیت نمی‌داند و از حضرت اطاعت نمی‌کردند، خداوند قصه حضرت صالح (ع) را بیان می‌کند که مردم از او اطاعت نکردند و ناقة الله را به قتل رساندند. مطالعه سرگذشت انبیای گذشته و تاریخ گذشتگان، درس استقامت و ثابت قدم بودن در مسیر حق و تحمل سختی‌ها می‌دهد.
4. کمک به دیگران
خداوند درباره کمک به دیگران و ثبات قدم در راه حق می‌فرماید: «و مَثَلُ الَّذینَ یُنفِقونَ اَمولَهُمُ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللهِ وتَثبیتًا مِن اَنفُسِهِم کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبوَةٍ اَصابَها وابِلٌ فَاتَت اُکُلَها ضِعفَینِ فَاِن لَم یُصِبها وابِلٌ فَطَلٌّ واللهُ بِما تَعمَلونَ بَصیر: و مثل آنان که مالشان را در راه خشنودی خدا انفاق کنند و با کمال اطمینان خاطر، دل به لطف خدا شاد دارند، مثل بوستانی است که در زمین بلندی باشد و بر آن باران زیادی به موقع ببارد و حاصلی دو چندان (که منتظرند) دهد، و اگر باران زیاد نیاید، اندک بارد (تا باز به ثمر رسد)، و خدا (به کار شما) بیناست».
مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر «تَثْبِیتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ»، 7 تا 8 احتمال را مطرح می‌کند و سپس همه این احتمالات را رد می‌کند و می‌نویسد: «افرادی که به مردم کمک می‌کنند و باری از دوش مردم بر می‌دارند و دائماً به دیگران خیر می‌رسانند و از کار زشت دوری می‌کنند، در راه حق ثابت قدم هستند».
ثبات در راه حق
