عدل الهی و استیفای حق الناس

با دانستن سه نکته زیر پاسخ به این پرسش روشن می شود:
نکته اول تعیین مجازات نسبت به تضییع حقوق الهی(حق الله) و نسبت به تضییع حقوق مالی و جانی و آبروییِ افراد(حق الناس)، و حتی حقوقی که جسم و روان هر انسانی بر خود دارد(حق النفس)، و اصولاً هر نوع تضییع حق از خدا و مردم و خود، طبق محاسبه دقیق و رعایت عدل و فضل الهی، بخشی در دنیا، و در صورت عدم تسویه ی کامل، بخشی در برزخ، و اگر باز تسویه نشود، در آخرت خواهد بود.

نکته دوم آنکه تعیین اجر و ثوابی هم که در اثر ایمان و اعمال صالحِ جوارحی(ظاهری و بیرونی)، مانند اقامه نماز جماعت و نماز اول وقت و خدمت به خلق؛ و اعمال صالحِ جوانحی(باطنی و درونی)، مانند صفت صبر و تحمل و عفو و گذشت و بخشش نصیب افراد می شود، بسیار دقیق و حساب شده است، و منحصر به عالم پس از مرگ(برزخ) و عالم آخرت(قیامت کبری) نبوده و شامل عالم دنیا نیز هست. از جمله اجرها و ثوابها، اجر و ثوابی است که به مظلوم تعلق می گیرد؛ یعنی بخاطر ظلم و ستمی که بر ستمدیده وارد می شود، و او به ناچار تحمل کرده (نه بخاطر ظلم پذیری)، صبر پیشه می کند، هم در دنیا و هم در برزخ و قیامت دارای اجر و ثواب و توفیق الهی است؛ هرچند شناخت و تشخیص ابعاد توفیقات الهی و تطبیق آنها بر موارد، غالباً برای شخص به راحتی ممکن نباشد.

نکته سوم آنکه در جانب صاحب حق، بهره و اجری که نصیب صاحب حق، بویژه در آخرت می شود، به دو شکل کلی خود را نشان می دهد:
1- مضاعف شدن پاداش و ثواب صاحب حق و توفیقاتش در دنیا و برزخ و آخرت؛
2- بخشش گناهان و معاصی صاحب حق و یا تخفیف و تبدیل آنها به نیکیها و حسنات و رفع تبعات گناهانش در دنیا و برزخ و آخرت.

نتیجه آنکه آنچه در جانب مظلوم مثلاً و بطور کلی صاحب حق مالی یا جانی یا عرضی و ناموسی است، زیادشدن عمل نیک و پاداش اوست، هم بخاطر حقی که از او ضایع شده و ستمی که بر او روا داشته شده و صبری که بکار بسته است، و هم انتقال میزانی از عمل و ثواب ضایع کننده حق و بدهکار و ظالم به پرونده اعمال صاحب حق و مظلوم در برزخ و قیامت.
بخشش و تخفیف و کاسته شدن و تبدیل جرم و گناه صاحب حق نیز به همین شکل و روال در برزخ و قیامت انجام می گیرد؛ یعنی هم بخاطر نفس اعمال نیکش، از جمله صبر؛ و هم بخاطر انتقال میزانی از جرم و مجازات مظلوم -اگر گناهی داشته باشد- به پرونده اعمال ظالم.
در جانب ضایع کننده حق و ظالم نیز مکافات و مجازات و عقاب و وزر و وبال و تبعات گناه و ظلمِ به خود و دیگران را در دنیا و برزخ و آخرت می چشد. حال اگر عمل نیکی هم در کنار گناه و ظلمش داشته باشد، به میزان عدل الهی و رعایت رضایت مظلوم از عمل نیک و ثوابش کاسته شده، و بر عمل نیک و ثواب مظلوم اضافه می شود؛ و اگر عمل نیکی در پرونده اعمالش نداشته باشد، از گناهان و جرم و مجازات مظلوم کاسته شده، و بر گناهان و مجازات ظالم افزوده می شود تا حق ستمدیده استیفا شود و رضایتش بطور کامل بدست آید. این حساب و کتاب دقیق در ثواب و عقاب و نامه عمل مقتضای صفت عدل بی نهایت الهی است و خدا از فیض و فضل بی نهایت خویش هم بر بندگانش افاضه می نماید که قابل تصور و محاسبه نیست.