فتح مکه ، بخشش ابوسفیان و معاویه

جواب اجمالی :
1- پیامبر(ص) در فتح مکه در سال هشتم هجری، تمام اهالی مکه و قریش را بخشید و این بخشش فرمان الهی در یوم الفتح و یوم المرحمه بود .
2- این بخشش شامل ابوسفیان و معاویه و خاندان او نیز شد .
3- پیامبر(ص) اعلام کرد هر کس به خانه ابوسفیان پناهنده شود در امان است .
4- بخشش پیامبر(ص) شامل حال ابوسفیان و خاندان و فرزندان او نیز بود و معاویه نیز که در سن جوانی بود شامل این بخشش شد.
5- در ماجرای فتح مکه یزیدی وجود نداشت (یزید متولد ۱۱ شوال سال ۲۶ هجری و مرگ ۱۵ ربیع‌الاول سال ۶۴ هجری است یعنی 18 سال پس از فتح مکه به دنیا آمد) .
توضیح بیشتر :
واقعه فتح شهر مکه در سال هشتم هجری به دست مسلمانان و به فرماندهی پیامبر اکرم(ص) در واکنش به نقض پیمان حدیبیه توسط قریشیان بود و نتایجی همچون روی‌آوردن مشرکان شبه‌جزیره عربستان به اسلام در سال‌های بعد را در پی داشت. سران مشرکان قریش از جمله ابوسفیان قبل از ورود مسلمانان به شهر مکه، اسلام آوردند. پیامبر(ص) با ندای اَلْیَوم یَومُ الْمَرحَمَه (امروز، روز رحمت و گذشت است) فرمان عفو عمومی صادر کرد.
پیامبر در فتح مکه، اعلام عفو عمومی نمود و به مردم مکّه فرمود: «درباره کردار من با شما، چه فکر می‌کنید گفتند: مانند کردار یک پدر بزرگ یا برادر بزرگ نسبت به فرزند و برادرش، پیامبر(صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «اَلْیوْمَ لا تَثْرِیبَ عَلَیکُمْ؛ یوسف/سوره۱۲، آیه۹۲. امروز ملامت و توبیخ بر شما نیست.» (همان سخنی که حضرت یوسف به برادران جفاکارش فرمود که در آیه ۹۲ سوره آمده است) و فرمود: اسیر و برده بودید: «اَنْتُمُ الطُّلَقاءَ؛ شما همه آزادید.» یعنی شما که طبق قانون اسلام، می‌بایست اسیر و برده می‌بودید، و سزاوار بود هم چون کالا در بازار به خرید و فروش درآیید، آزاد هستید، همه را آزاد کرد جز چند نفر معدود را که علت خاصی داشت، جالب این‌که در این چند روزی که پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در مکّه بودند، دو هزار نفر از جوانان قریش به اسلام گرویدند و به لشکر اسلام پیوستند و در نتیجه تعداد لشکر اسلام به دوازده هزار نفر رسید؛ این است نتیجه صبر و پایداری، اتّحاد و شجاعت و پیروی از رهبری صحیح و جانبازی در راه او . ، قمی، عباس، منتهی الآمال، ج۱، ص۱۶۰. ، طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج ۳، ص ۲۰.
از جمله آزادشدکان و عفو شدگان ابوسفیان و دیگر قریش بودند .
چرا پیامبر ص ابوسفیان را بخشید ؟
اولاً؛ ابوسفیان هنگام فتح مکه اسلام آورد و حتی اگر اسلام آوردن او ظاهری بوده باشد دیگر مجوزی برای قتل او وجود نداشت.
ثانیاً؛ کشتن ابوسفیان که یکی از بزرگان و رؤسای مکیان بود اعتماد مردم مکه را از پیامبر(ص) و مسلمین سلب می نمود و پیامبر(ص) را از رسیدن به هدفش که همانا تسخیر قلوب و ترویج دین بود باز میداشت.
ثالثاً؛ شعار پیامبر(ص) در فتح مکه این بود که «امروز روز رحمت است نه روز انتقام» و کشتن اباسفیان و هر شخص دیگری که اینک سر جنگ با مسلمین ندارد و شمشیر زمین گذاشته بر خلاف آن شعار بلکه بر خلاف عقل و منطق بود.
رابعاً؛ پیامبر اکرم(ص) بعد از فتح مکه هم استفاده های مفیدی از ابوسفیان جهت مصالح مسلمین نمودند برای نمونه چون او در میان قبایل نفوذ فراوانی داشت او را مأمور جمع آوری زکات و مالیات برای حکومت اسلامی نمودند.
در باره عفو معاویه
چرا پیامبر(ص) معاویه را بخشید؟
بر اساس منابع تاریخی، معاویه به همراه پدر، مادر و برادرش در فتح مکه اسلام آورده و یکی از طلقاء و همچنین از مصادیق مؤلفة قلوبهم خوانده شده است. برخی منابع از معاویه نقل کرده‌اند که ادعا کرده پیش از آن اسلام آورده اما آن را از پدر و مادرش پنهان می‌کرده است. معاویه در برخی منابع، از کاتبان نامه‌های پیامبر(ص) دانسته شده است. و او مرتکب جرمی نشده بود که بخواهد مجازات شود. البته بسیاری از روایات حاوی تکریم و فضیلت‌های وی، ساختگی دانسته شده است.
بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۴، ص۲۸۷. ، ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ش، ج۳، ص۱۴۱۶.، ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۴۳۳.، ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۳.
منابع جهت مطالعه بیشتر :
الصحیح من سیره النبی اثر سید جعفر مرتضی عاملی
فروغ ابدیت نوشته جعفر سبحانی
سنن النبی (ص) علامه طباطبایی، ترجمه محمد هادی فقهی، انتشارات اسلامیه، تهران، 1354ش.
تاریخ تحقیقی اسلام، محمد هادی یوسفی غروی، ج2، ص 194-196، 206 و 207، ترجمه حسین علی عربی، مؤسّسة آموزشی پرورشی امام خمینی (ره)، قم، اوّل، 1382 ش.