دین و اندیشه
رجعت چند مرتبه است
سلام
آیا رجعت بعد از ظهور رخ میدهد یا قبل از آن؟
رجعت -یعنی بازگشت پس از رفتن (1) – اصطلاحی است که دلالت بر بازگشت مردگان قبل از قیامت دارد و این بازگشت درای دو مرحله اساسی است : رجعت خاص در دوران ظهور و بازگشت عام پس از ظهور. در واقع خداوند در هنگام ظهور امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ گروهی از شیعیان را که پیش از قیام آن حضرت از دنیا رفته‌اند به دنیا باز می‌گرداند تا آنان به پاداش یاوری و همراهی و درک حکومت آن وجود مقدس نایل آیند و نیز برخی از دشمنان حضرتش را زنده می‌کند تا از ایشان انتقام گیرد. بدین ترتیب که آشکاری حق و بلندی مرتبه پیروان حق را بنگرند و اندوهگین شوند(2).
رجعت عام پس از رحلت امام زمان صورت می گیرد . در واقع مرحله دوم رجعت که زمان بازگشتن ائمه(ع) به دنیاست، هنگام رحلت امام زمان(عج) و پس از دوران ظهور اتفاق می افتد. اولین امامی که با رجعت ایشان رجعت ائمه(ع) آغاز می شود، امام حسین(ع) و پس از آن امام علی (ع) است که دارای چند رجعت خواهد بود. دانشمند معاصر شیعی، علامه مظفر دراین باره می گوید: «عقیده شیعه در رجعت، بر اساس پیروی از اهل بیت(ع) چنین است: خداوند عده ای از کسانی را که در گذشته از دنیا رفته اند، به همان اندام و صورتی که داشته اند، زنده کرده و به دنیا برمی گرداند. به برخی از آنان عزت می دهد و پاره ای را ذلیل و خوار خواهد کرد و حقوق حق پرستان را از باطل پرستان می گیرد و داد ستمدیدگان را از ستمگران می ستاند و این جریان یکی از رویدادهایی است که پس از قیام مهدی آل محمد به وجود می آید. کسانی که پس از مردن به این جهان بازمی گردند یا از ایمان بالا برخوردارند یا افرادی در نهایت درجه فساد و آن گاه دوباره می میرند».
بر این اساس وقوع رجعت طبق روایات از آغاز ظهور حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ شروع می‌شود و تا مدتی قبل از رستاخیز ادامه دارد. در روایات آمده است که وقتی حضرت، ظهور می‌فرماید خبر مسرّت بخش ظهور در قبرها به اموات می‌رسد «و لا یبقی میت الا دخل علیه تلک الفرحة فی قبره و هم یتزاورون فی قبورهم و یتباشرون بقیام القائم» یعنی میتی نیست مگر این که خبر ظهور حضرت در قبرش به او می‌رسد و آنها در قبرها به زیارت هم رفته و قیام حضرت را به هم مژده می‌دهند و بعد از آن به آن دسته از اموات مؤمنی که قابلیت برگشت دارند و شایسته آن فضیلت عظمی هستند اختیار برگشت داده می‌شود تا به زیارت معشوقشان بشتابند و در خدمت او و زیر پرچم پر صفای او به یاری دین خدا و ولی برگزیده او بپردازند و آنها با میل و رغبت فراوانی این فرصت گران‌مایه را غنیمت دانسته و از آن استقبال می‌کنند. (3)
و نیز بعد از حضرت صاحب الامر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ ائمه معصومین و حضرت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ رجعت خواهند فرمود و عصر هر معصومی که رجعت می‌کند بدان و نیکان که سابقاً در حیات اولیه آن انوار پاک الهی حیات داشتند در رجعت نیز بر خواهند گشت و در این هنگام خوبان و نیکان از بدان و اشرار انتقام ظلم و ستم شان را خواهند گرفت و حق و پاکی بر ظلم و ناپاکی پیروز خواهد شد و مدت‌ها حکومت حق و فضیلت ادامه خواهد داشت. و طبق برخی روایات وارده در این باب مدت حکومت حق چندین برابر بیشتر از زمانی است که به ظاهر حق و اهل آن مظلوم واقع شده بودند. (4)
چنان که گذشت اولین رجعت کننده از معصومین که از روایات استفاده می‌شود امام حسین ـ علیه‌السلام ـ است که در زمان حضرت زنده می‌شود و نیز اصحاب و یاران امام ـ علیه‌السلام ـ به علاوه دشمنانش به دنیا باز می‌گردند و مقاتله بین آنها رخ خواهد داد و انتقام مظلومیت امام و یارانش گرفته خواهد شد. از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نقل است که فرمودند: اولین کسی که به دنیا بر می‌گردد امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و اصحاب آن حضرت هستند و نیز یزید بن معاویه و اصحابش. حضرت آنها را یک به یک به هلاکت خواهد رساند. (5) و نیز از روایات استفاده می‌شود که حضرت سید الشهدا (ع) مدتی در عصر ظهور حضرت حجت زندگی می‌کنند و این گونه نیست که در آخرین لحظات عمر آن حضرت امام حسین رجعت کنند و زمانی که مردم امام حسین ـ علیه‌السلام ـ را شناختند و به حضرت معرفت لازم را پیدا کردند آن وقت امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف رحلت می‌کنند و امام حسین حکومت می‌کند. (6) به هر حال این مسائل از جزئیات رجعت است و دقیق شدن در جزئیات مسئله ضروری نیست.
بر اساس برخی روایات دومین نفر از معصومین که رجعت می‌کند امیر المؤمنین است که در اخبار وارد شده چندین بار رجعت می‌کنند و در کلام خود حضرت هست که فرموده‌اند ـ برای من رجعت پس از رجعت و بازگشت پس از بازگشت است و من صاحب بازگشت‌های مختلفم و من صاحب بازگشت‌هایی در حیاتم. (7) و بعد از آن حضرت، حضرت رسول اکرم و فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ رجعت می‌کنند و ائمه دیگر یکی پس از دیگری می‌آیند. (8)
با این توضیحات مشخص می‌شود که رجعت یک اصطلاح عامی است به کسانی که در ظهور بازگشت دارند و کسانی که بعد از آن به ترتیب بازگشت می‌کنند رجعت گفته می‌شود نه تنها 2 بار گفتن اشکال ندارد بلکه بازگشت هر شخصی یک بار رجعت است کما این که رجعت در قبل از اسلام اتفاق افتاده است؛ از جمله زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی ـ علیه‌السلام ـ زنده شدن عُزیر پیامبر «فَأَمَاتَهُ اللّهُ مِئَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ» سوره بقره، آیه 259 و زنده شدن اصحاب کهف ـ و زنده شدن قومی که خداوند درباره آنها فرمود «فَقَالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحْیَاهُمْ» (بقره 243)ـ (9)
پاورقی
1. معجم مقاییس اللغه.
2. بهارانچی، سید محمد حسین، دولة المهدی یا حکومت امام زمان، انتشارات بوستان کتاب، ص240.
3. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 1، ص 35.
4. بهارانچی، سید محمد حسین، دولة المهدی یا حکومت امام زمان، انتشارات بوستان کتاب، ص 250.
5. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 76.
6. مغیثی، غلام رضا، رجعت از نگاه عقل ودین، انتشارات قم، ص 94.
7. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 47.
8. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 47.
9. رحیمی، عباس، امید فردا، انتشارات جمال، ص 63.
رجعت عام پس از رحلت امام زمان صورت می گیرد . در واقع مرحله دوم رجعت که زمان بازگشتن ائمه(ع) به دنیاست، هنگام رحلت امام زمان(عج) و پس از دوران ظهور اتفاق می افتد. اولین امامی که با رجعت ایشان رجعت ائمه(ع) آغاز می شود، امام حسین(ع) و پس از آن امام علی (ع) است که دارای چند رجعت خواهد بود. دانشمند معاصر شیعی، علامه مظفر دراین باره می گوید: «عقیده شیعه در رجعت، بر اساس پیروی از اهل بیت(ع) چنین است: خداوند عده ای از کسانی را که در گذشته از دنیا رفته اند، به همان اندام و صورتی که داشته اند، زنده کرده و به دنیا برمی گرداند. به برخی از آنان عزت می دهد و پاره ای را ذلیل و خوار خواهد کرد و حقوق حق پرستان را از باطل پرستان می گیرد و داد ستمدیدگان را از ستمگران می ستاند و این جریان یکی از رویدادهایی است که پس از قیام مهدی آل محمد به وجود می آید. کسانی که پس از مردن به این جهان بازمی گردند یا از ایمان بالا برخوردارند یا افرادی در نهایت درجه فساد و آن گاه دوباره می میرند».
بر این اساس وقوع رجعت طبق روایات از آغاز ظهور حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ شروع می‌شود و تا مدتی قبل از رستاخیز ادامه دارد. در روایات آمده است که وقتی حضرت، ظهور می‌فرماید خبر مسرّت بخش ظهور در قبرها به اموات می‌رسد «و لا یبقی میت الا دخل علیه تلک الفرحة فی قبره و هم یتزاورون فی قبورهم و یتباشرون بقیام القائم» یعنی میتی نیست مگر این که خبر ظهور حضرت در قبرش به او می‌رسد و آنها در قبرها به زیارت هم رفته و قیام حضرت را به هم مژده می‌دهند و بعد از آن به آن دسته از اموات مؤمنی که قابلیت برگشت دارند و شایسته آن فضیلت عظمی هستند اختیار برگشت داده می‌شود تا به زیارت معشوقشان بشتابند و در خدمت او و زیر پرچم پر صفای او به یاری دین خدا و ولی برگزیده او بپردازند و آنها با میل و رغبت فراوانی این فرصت گران‌مایه را غنیمت دانسته و از آن استقبال می‌کنند. (3)
و نیز بعد از حضرت صاحب الامر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ ائمه معصومین و حضرت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ رجعت خواهند فرمود و عصر هر معصومی که رجعت می‌کند بدان و نیکان که سابقاً در حیات اولیه آن انوار پاک الهی حیات داشتند در رجعت نیز بر خواهند گشت و در این هنگام خوبان و نیکان از بدان و اشرار انتقام ظلم و ستم شان را خواهند گرفت و حق و پاکی بر ظلم و ناپاکی پیروز خواهد شد و مدت‌ها حکومت حق و فضیلت ادامه خواهد داشت. و طبق برخی روایات وارده در این باب مدت حکومت حق چندین برابر بیشتر از زمانی است که به ظاهر حق و اهل آن مظلوم واقع شده بودند. (4)
چنان که گذشت اولین رجعت کننده از معصومین که از روایات استفاده می‌شود امام حسین ـ علیه‌السلام ـ است که در زمان حضرت زنده می‌شود و نیز اصحاب و یاران امام ـ علیه‌السلام ـ به علاوه دشمنانش به دنیا باز می‌گردند و مقاتله بین آنها رخ خواهد داد و انتقام مظلومیت امام و یارانش گرفته خواهد شد. از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نقل است که فرمودند: اولین کسی که به دنیا بر می‌گردد امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و اصحاب آن حضرت هستند و نیز یزید بن معاویه و اصحابش. حضرت آنها را یک به یک به هلاکت خواهد رساند. (5) و نیز از روایات استفاده می‌شود که حضرت سید الشهدا (ع) مدتی در عصر ظهور حضرت حجت زندگی می‌کنند و این گونه نیست که در آخرین لحظات عمر آن حضرت امام حسین رجعت کنند و زمانی که مردم امام حسین ـ علیه‌السلام ـ را شناختند و به حضرت معرفت لازم را پیدا کردند آن وقت امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف رحلت می‌کنند و امام حسین حکومت می‌کند. (6) به هر حال این مسائل از جزئیات رجعت است و دقیق شدن در جزئیات مسئله ضروری نیست.
بر اساس برخی روایات دومین نفر از معصومین که رجعت می‌کند امیر المؤمنین است که در اخبار وارد شده چندین بار رجعت می‌کنند و در کلام خود حضرت هست که فرموده‌اند ـ برای من رجعت پس از رجعت و بازگشت پس از بازگشت است و من صاحب بازگشت‌های مختلفم و من صاحب بازگشت‌هایی در حیاتم. (7) و بعد از آن حضرت، حضرت رسول اکرم و فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ رجعت می‌کنند و ائمه دیگر یکی پس از دیگری می‌آیند. (8)
با این توضیحات مشخص می‌شود که رجعت یک اصطلاح عامی است به کسانی که در ظهور بازگشت دارند و کسانی که بعد از آن به ترتیب بازگشت می‌کنند رجعت گفته می‌شود نه تنها 2 بار گفتن اشکال ندارد بلکه بازگشت هر شخصی یک بار رجعت است کما این که رجعت در قبل از اسلام اتفاق افتاده است؛ از جمله زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی ـ علیه‌السلام ـ زنده شدن عُزیر پیامبر «فَأَمَاتَهُ اللّهُ مِئَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ» سوره بقره، آیه 259 و زنده شدن اصحاب کهف ـ و زنده شدن قومی که خداوند درباره آنها فرمود «فَقَالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحْیَاهُمْ» (بقره 243)ـ (9)
پاورقی
1. معجم مقاییس اللغه.
2. بهارانچی، سید محمد حسین، دولة المهدی یا حکومت امام زمان، انتشارات بوستان کتاب، ص240.
3. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 1، ص 35.
4. بهارانچی، سید محمد حسین، دولة المهدی یا حکومت امام زمان، انتشارات بوستان کتاب، ص 250.
5. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 76.
6. مغیثی، غلام رضا، رجعت از نگاه عقل ودین، انتشارات قم، ص 94.
7. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 47.
8. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 47.
9. رحیمی، عباس، امید فردا، انتشارات جمال، ص 63.
رجعت چند مرتبه است
