شرح حدیث در مورد شب های قدر

روایت مذکور در منابع معتبر روایی از جمله «الکافی»، «من لایحضره الفقیه» و «وسائل الشیعه» بدین صورت آمده است:
«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) التَّقْدِیرُ فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ وَ الْإِبْرَامُ فِی لَیْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ وَ الْإِمْضَاءُ فِی لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ.»(الکافی (ط – الإسلامیة) ؛ ج 4 ؛ ص159)
ترجمه:‌ … امام صادق علیه السلام فرمود: تقدیر، در شب نوزدهم و بستن و محکم کردن، در شب بیست و یکم و امضاء، در شب بیست و سوم است.
شرح
در همان کتاب «الکافی» روایت دیگری نقل شده که در واقع روایت اول را شرح می‌کند:
«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ نَاسٌ یَسْأَلُونَهُ یَقُولُونَ الْأَرْزَاقُ تُقَسَّمُ لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ قَالَ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا ذَاکَ إِلَّا فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ وَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ فَإِنَّ فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ یَلْتَقِی الْجَمْعَانِ وَ فِی لَیْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ وَ فِی لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ یُمْضَى مَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ هِیَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ قَالَ قُلْتُ مَا مَعْنَى قَوْلِهِ یَلْتَقِی الْجَمْعَانِ قَالَ یَجْمَعُ اللَّهُ فِیهَا مَا أَرَادَ مِنْ تَقْدِیمِهِ «4» وَ تَأْخِیرِهِ وَ إِرَادَتِهِ وَ قَضَائِهِ قَالَ قُلْتُ فَمَا مَعْنَى یُمْضِیهِ فِی ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ قَالَ إِنَّهُ یَفْرُقُهُ فِی لَیْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ وَ یَکُونُ لَهُ فِیهِ الْبَدَاءُ فَإِذَا کَانَتْ لَیْلَةُ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ أَمْضَاهُ فَیَکُونُ مِنَ الْمَحْتُومِ الَّذِی لَا یَبْدُو لَهُ فِیهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى.(الکافی (ط – الإسلامیة) ؛ ج 4 ؛ ص158)
ترجمه:
اسحاق بن عمار می‌گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام صحبت می‌کرد و مردم از او سوال می‌کردند که آیا روزی‌ها(مقدرات) در شب نیمه شعبان تقسیم می‌شوند؟ فرمود: خیر، به خدا قسم روزی‌ها تقسیم نمی‌شوند مگر در شب نوزدهم از ماه رمضان و بیست و یکم و بیست و سوم. پس همانا در شب نوزدهم دو گروه با هم برخورد می‌کنند و در شب بیست و یکم هر امر محکم و بسته‌ شده‌ای از هم جدا می‌شود و در شب بیست و سوم خدای عز و جل هر کدام از آنها را که اراده کند، امضاء می‌نماید و شب بیست و سوم، همان شب قدری است که خدای عز و جل فرمود: «خیر من ألف شهر». پرسیدم معنی «یلتقی الجمعان» چیست؟ فرمود یعنی خدا در شب نوزدهم هر چیزی که تقدیم و تأخیر و اراده و قضائش را اراده کرده، گرد می‌آورد. گفتم پس معنای امضاء کردن آن در شب بیست و سوم چیست؟ فرمود: یعنی آن را در شب بیست و یکم جدا می‌کند در حالی که دارای بداء است (قطعی نیست و ممکن است تغییر کند) پس هنگامی که شب بیست و سوم شد، آن را امضاء می‌کند و حتمی می‌شود بدون اینکه بداء داشته باشد.
اگر بخواهیم روایت را در قالب مثال بیان کنیم، شاید مراحل تصویب و اجرایی شدن برنامه بودجه سالانه کشور مثال خوبی باشد. بدین صورت که بگوییم همان طور که دولت در پایان هر سال، برنامه بودجه سال آینده کل کشور را به مجلس ارائه می‌دهد، در شب نوزدهم نیز تمام مقدرات اعم از حوادث، زاد و ولدها، مرگ و میرها، خیر و شرها و اعمال انسان‌ها همگی به صورت ریز مشخص شده، محضر امام زمان تقدیم می‌شود و همان‌ طور که برنامه ارائه شده در مجلس به بحث و گفت‌وگو گذاشته می‌شود و بعد از نظرات موافقان و مخالفان به رای گذاشته و در نهایت تصویب می‌شود اما هنوز قابلیت اجرایی شدن را ندارد تا اینکه توسط شورای نگهبان بررسی شود، در شب بیست و یکم نیز پرونده مقدراتی که در شب اول مشخص شده بود، بسته می‌شود ولی هنوز قطعی نبوده و قابل تغییر است و تغییر آن به اعمال و دعاهای مردم در شب‌های قدر بستگی دارد و بالاخره همان طور که برنامه بودجه کشور بعد از اینکه از مجلس به شورای نگهبان رفت و در آنجا بررسی و تایید شد، نهایی می‌شود و قابلیت اجرایی شدن را پیدا می‌کند، در شب بیست و سوم نیز،‌ تغییرات احتمالی در تقدیرات سال آینده، محاسبه می‌شود و به امضاء قطعی می‌رسد، به طوری که دیگر تغییری در آن رخ نمی‌دهد.