حجاج بن یوسف

شخصیت و فعالیتهای حجاج ثقفی به گونه ای است که از گذشته تا کنون،اغلب مورخان، نویسندگان و اهل علم مسلمان از شیعه و سنی، او را نماد ظلم و جنایت و ستم پیشگی دانسته اند.پاسخ تفصیلی:
پیش از آن که به معرفی شخصیت حجاج ثقفی بپردازیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که کردارها و فعالیت های حجاج بدون سابقه نبود و کسانی پیش از او سنگ بنای جرم وجنایت را در حکومت اموی گذاشته بودند و حجاج با جدیت بیشتری راه را ادامه داد وگاه از آن پیشی گرفت.
برخی از کردارها و فعالیت های حجاج:
ظلم و ستم حجاج ثقفی
بنابر گفته مورخان، حجاج جبار و ستمگر ، [ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۴، ص۳۴۳] کافر [ابن‌عبدربّه، العقدالفرید، ج۵، ص۴۲ـ۴۳] فاسق [ابن‌سعد، الطبقات الکبرى (بیروت)، ج۴، ص۱۸۴] دروغ‌گو و خبیث [محمدبن عبدوس جهشیاری، کتاب‌الوزراء و الکتّاب، ج۱، ص۲۶] [ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۴، ص۳۴۳] بود.حجاج در پاسخ به نامه عبدالملک، خود را آدمی لجوج و حسود و کینه‌توز وصف کرده است. [اسماعیل‌بن قاسم قالی، کتاب‌الأمالی، ج۲، ص۱۱۱] [ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۱۶۷]منجنیق بستن کعبه
عبدالملک پس از تصرف عراق، حجاج را از کوفه ، در رأس سپاهی که بیش‌تر آن از مردم شام بودند، برای سرکوبی عبداللّه‌بن زبیر روانه حجاز کرد. [حمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۲۰۴و212و242وج12 ص331] در جمادی الاولی ۷۲، حجاج کوفه را ترک کرد و در شعبان همان سال وارد طائف شد و در آن‌جا اردو زد. [طبری، تاریخ (بیروت)، ج۶، ص۱۷۴ـ۱۷۵]ظاهرآ دلیل این کار آن بود که وی در آغاز مأمور بود به مکه و مسجدالحرام تعرض نکند. [حمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۲۲۰]پس از یک یا دو ماه اقامت در طائف و درگیری‌های جزئی با لشکریان عبداللّه‌بن زبیر در عرفات و در پی رسیدن نیروهای کمکی درخواستی و کسب اجازه از خلیفه اموی، وی راهی مکه شد و از اول ذیقعده ۷۲ شهر را به مدت هفت یا نُه ماه محاصره ، و کعبه را با منجنیق سنگ باران کرد .
کشتن مخالفان
«مسعودى»، مورخ مشهور مى نویسد: حجاج بیست سال فرمان روایى کرد و تعداد کسانى که در این مدت با شمشیر دژخیمان وى یا زیر شکنجه جان سپرد ند، صد و بیست هزار نفر بود! و تازه این عده غیر از کسانى بودند که ضمن جنگ با حجاج به دست نیروهاى او کشته شدند. هنگام مرگ حجاج، در زندان مشهور وى (که از شنیدن نام آن لرزه بر اندام ها مى افتاد) پنجاه هزار مرد، و سى هزار زن زندانى بودند که شانزده هزار نفر آنها عریان و بى لباس بودند! حجاج زنان و مردان را یک جا زندانى مى کرد و زندان هاى وى بدون سقف بود از این رو زندانیان از گرمای تابستان و سرما و باران زمستان در امان نبودند. [ مروج الذهب، و معادن الجواهرج 3، ص 166 و 167]عبدالملک پس از شکست عبدالله بن زبیر توسط حجاج، او را به مدت دو سال به استاندارى حجاز (مکه و مدینه و طائف) منصوب کرد.(1) حجاج در مدینه گردن گروهى از صحابه مانند «جابر بن عبدالله انصارى» «انس بن مالک»، «سهل بن ساعدى» را زد و جمعى دیگر را به قصد خوار کردن آنان داغ نهاد!. دستاویز او در این کار آن بود که اینان کشندگان عثمانند!(2) او هنگام ترک مدینه چنین گفت: «خدا را سپاس مى گویم که مرا از این شهر گنده بیرون مى برد. این شهر از همه شهرها پلیدتر و مردم آن نسبت به امیرالمومنین دغل کارتر و گستاخ ترند. اگر سفارش امیرالمومنین نبود این شهر را با خاک یکسان مى کردم. در این شهر جز پاره چوبى که منبر پیامبر خوانند و استخوان پوسیده اى که قبر پیامبر مى دانند، چیزى نیست [ابن اثیر، الکامل فى التاریخ ج 4، ص 359]او در کشتن مخالفان چنان زیاده‌روی کرد که حتی عبدالملک‌بن مروان نیز این میزان خون‌ریزی را نپسندید. [ابن‌اعثم کوفی، کتاب‌الفتوح، ج۷، ص۱۰۸ـ ۱۰۹] [مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳]او هزاران تن از اسیران مَسکِن، خراسان ، دیرالجماجم و زاویه را کشت. [خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، ج۱، ص۱۸۱] [ابن‌اعثم کوفی، ج۷، ص۹۷، کتاب‌الفتوح] [ابن‌اعثم کوفی، ج۷، ص۱۰۲، کتاب‌الفتوح] [ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ. ج۴، ص۴۶۹] [ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج۵، جزء۹، ص۵۲ـ ۵۴]مورخان شمار کسانی را که به‌دست حجاج به قتل رسیده‌اند، ۰۰۰، ۱۲۰ و به قولی ۰۰۰، ۱۳۰نفر تخمین زده‌اند [طبری، تاریخ (بیروت)، ج۶، ص۳۸۱ـ۳۸۲] [ابن‌عبدربّه، العقدالفرید، ج۵، ص۳۸. ]گفتار و کردار کفر آمیز
برخی از گفتارها و کردارهای حجاج نمود عینی کفرگویی و کافر بودن اوست، از جمله قصد وی برای قدم گذاشتن روی مقام ابراهیم . [ابن‌سعد، الطبقات الکبرى (بیروت)، ج۵، ص۱۱۳] توهین به مرقد و منبر پیامبر اکرم و شهر مدینه، به تأخیرانداختن نماز [ابن‌سعد، الطبقات الکبری (بیروت)، ج۴، ص۱۵۹] [مصعب‌بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ج۱، ص۳۵۱] [عمروبن عمر جاحظ، البیان و التبیین، ج۲، ص۸۲۹] توصیه کردن برخلاف سفارش‌های حضرت رسول ، [عمروبن عمر جاحظ، البیان و التبیین، ج۱، ص۳۸۷] حسود دانستن حضرت سلیمان ، [ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۱۶۱] برتر شمردن خلیفه اموی از فرشتگان و پیامبران و رسول خدا [احمدبن یحیی بلاذری، ج۶، ص۴۸۱و507 و613 انساب الاشراف] و اطاعت از خود را از اطاعت خدا واجب‌تر دانستن [عمروبن عمر جاحظ، البیان و التبیین، ج۳، ص۱۵ـ ۱۶] و فضیلت شمردن دشنام دادن به آل‌علی علیهم السلام از آن جمله می باشد . [مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۳۵۲].
معرفی منابع مطالعاتی:
زندگی و جنایات حجاج ثقفی.محمد علی چنارانی
تاریخ تحلیلى اسلام تا پایان اموى،دکتر سید جعفر شهیدی
دائرالمعارف بزرگ اسلامی ج20