دین و اندیشه
کودکان و حفظ قرآن
آیا حفظ قران تو ایام کودکی اشتباهه؟ نظر اکثر علما.
1- بحث و سخن‌های بسیاری شده که بهترین سن برای آغاز حفظ قرآن کریم و روشهای آموزش آن چیست؟ و آیا آشنا کردن کودکان با مفاهیم قرآنی صرفا نیاز به حفظ قرآن دارد؟یکی از راه‌های انس با قرآن کریم، حفظ آن است، در سال‌های اخیر با توجه به عنایات ویژه‌ای که از سوی مقام معظم رهبری شده و همچنین تلاش‌هایی که توسط دستگاه‌های مسئول صورت گرفته، افراد بسیاری به حفظ قرآن کریم و آشنایی با مفاهیم آن جذب شده‌اند که در این میان آنچه از همه بیشتر جلب توجه می‌کند، حضور کودکان و علاقه‌مندی آنان به حفظ قرآن کریم است.در مراکز حفظ قرآن، کودکان بسیاری با شور و اشتیاق فراوان به حفظ قرآن کریم مشغول هستند. اما این علاقه چگونه در کودکان ایجاد شده است و چگونه می‌توان کودکان بیشتری را به حفظ قرآن جذب کرد و آیا در این مسیر آسیب‌هایی وجود دارد که آینده اعتقادی کودک را تهدید کند؟ پاسخ به این سؤالات نیاز به بررسی و شناخت بیشتری نسبت به کارهای صورت گرفته توسط مراکز آموزشی و متولیان امر و همچنین طرز تفکر جامعه نسبت به قرآن کریم به‌ویژه حفظ آن دارد.ایجاد انگیزه و علاقه برای کودکان کار ساده‌ای نیست، به ویژه که آنها دلبستگی‌های زیاد مادی ندارند که بتوان به راحتی از آن راه برایشان ایجاد انگیزه کنیم. در راه حفظ قرآن کریم به کودکان خطراتی نیز وجود دارد که اگر با آنها آشنا نباشیم، می‌تواند موجب دلزدگی کودک از حفظ قرآن شود، گاهی این خطرات جدی‌تر می‌شود و زندگی و آینده‌شان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.فشار والدین یا اشتیاق کودک
شاید در نگاه نخست این نگرش در ذهن یک کودک و یا خردسالی که حافظ قرآن شده است ایجاد شود که اجبار والدین وی باعث شده تا کودک در این راه قدم بگذارد و همین موضوع نظر خیلی‌ها را نسبت به حفظ قرآن به ویژه در سنین کودکی تغییر داده است.
اما و اگرهای حفظ قرآن در خردسالان
برخی از صاحبنظران و اساتید علوم قرآنی، با حفظ قرآن در کودکی مخالف هستند و فشارهایی که در این دوره به کودک وارد می‌شود را مضر دانسته و عده‌ای دیگر نیز سنین کودکی را برای آغاز کار حفظ قرآن کریم بسیار مناسب می‌دانند.
وقتی روایات نقل شده از ائمه اطهار(ع) را می‌خوانیم، تربیت و تعلیم فرزندان را در هفت سال دوم زندگی مناسب می‌دانند، همان‌گونه که رسول اکرم(ص) فرموده‌اند «فرزند هفت سال سَروَر، هفت سال بنده و هفت سال یاور است».
در هفت سال دوم زندگی کودک که به فرموده رسول خدا(ص)، سن بندگی و به تعبیری سن آموزش و یادگیری وی است، چه چیز بهتر از این که کودک را با قرآن آشنا کرده و زمینه پرورش فکری وی را مطابق با آیات قرآن کریم فراهم کنیم. وظیفه این آشناسازی مستقیما متوجه پدر و مادر است و باید توجه داشت که این آشنا سازی در مسیری باشد که کودک احساس آرامش و امنیت خود را از دست ندهد.
این تفکر نیز وجود دارد که آشنا کردن کودکان با مفاهیم قرآنی صرفا نیاز به حفظ قرآن ندارد و می‌توان از راه‌های دیگری این کار را انجام داد ولی نکته مهم این است که کامل‌ترین راه برای انس با قرآن که نتیجه سریع‌تری نیز خواهد داشت، حفظ قرآن است.
انتخاب بهترین سن برای آغاز حفظ قرآن
در این زمینه با مهدی بحرالعلوم، حافظ کل قرآن کریم گفت‌وگویی داشتیم که وی با اشاره به اینکه حفظ قرآن نیاز به یک سری مقدمات دارد، اظهار کرد: در هر سنی که شرایط و پیش‌نیازهای لازم از قبیل توانایی تفکیک و تلفظ کلمات و … احراز شود، می‌توان کار حفظ قرآن را شروع کرد اما سن مناسب برای آغاز حفظ کل به صورت پیوسته، سنین بعد از دوران تحصیلات ابتدایی است.
وی یکی از راه‌های کشف توانایی حفظ کردن قرآن در کودکان را حفظ پلکانی دانست و افزود: می‌توان از سوره‌های کوتاه، کار حفظ را آغاز کرد و به همین ترتیب از وجود توانایی و همچنین وجود علاقه در کودک مطمئن شد.
بحرالعلوم در مورد ایجاد علاقه در حفظ قرآن کریم نیز بیان کرد: در سنین کودکی به‌دلیل اینکه الگوی اصلی کودک پدر و مادر هستند، این علاقه باید از طریق پدر و مادر در کودک ایجاد شود و اینگونه نیست که پدر و مادر در مسیر قرآن نباشند ولی کودک آنها به سمت حفظ قرآن جذب شود.
وی ادامه داد: در دوران نوجوانی، دوستان تأثیر بیشتری در علاقه‌مندی شخص به کار حفظ قرآن دارند که البته در این سنین همچنان پدر و مادر نیز نقش مهمی خواهند داشت.
انگیزه‌های شخصی پدر و مادر از آسیب‌های حفظ قرآن در کودکی است
بحرالعلوم یکی از آسیب‌های حفظ قرآن در کودکی را انگیزه‌های شخصی پدر و مادر دانست و اظهار کرد: در این دوران اجبار و اکراه پدر و مادر به‌دلیل انگیزه‌های شخصی مانند رقابت با دیگران، رسیدن به آنچه خودشان نتوانسته‌اند به آن برسند و مسائل این چنینی می‌تواند خیلی خطرناک باشد.
وی در مورد آسیب‌های حفظ در بزرگسالان اظهار کرد: انگیزه‌های غیر قرآنی برای کار حفظ قرآن آسیب بزرگی خواهد بود و کسی که انگیزه غیر قرآنی برای حفظ قرآن دارد ممکن است در این راه موفق شود ولی آنچه حفظ کرده در حقیقت قرآن نیست و توفیق قرآنی شامل حال او نشده است.
این حافظ قرآن کریم به روشهای فشرده حفظ قرآن نیز اشاره کرد و گفت: روشهای فشرده که کمتر از دو یا سه سال بوده، عمومی نیستند و شرایط آن را اکثر افراد ندارند، باید شخصی که وارد این دوره‌ها می‌شود به جز علاقه، توانمندی لازم را نیز داشته باشد.
قدم گذاشتن در عرصه‌های قرآنی توفیقی از جانب خداوند است و این تعبیر زیبا از مقام معظم رهبری که فرمودند، «اگر دل شما به قرآن نزدیک شد، اگر انس با قرآن پیدا کردید، بدانید خداى متعال اراده کرده شما را هدایت کند و این بزرگ‌ترین نعمت الهى است» مؤید این مطلب است.
وقتی انسان حلاوت و شیرینی حفظ قرآن را می‌چشد، دیگر حاضر نیست این حس را از دست بدهد و این یکی از جاذبه‌های قرآن است که هرچه بیشتر به سمت آن می‌رویم علاقه نیز بیشتر می‌شود.
بهترین سن برای حفظ قرآن کریم سنین 10 تا 15 سال است
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد میریحیی، از اساتید قرآن کریم نیز در این زمینه بهترین سن برای حفظ قرآن کریم را 10 تا 15 سال دانست و گفت: حفظ قرآن در سنین کودکی و نوجوانی دارای منفعت بسیاری است و قطعا کسی که در سنین بالاتر شروع به حفظ قرآن می‌کند، قدر شرایط گذشته خود را بیشتر می‌داند.
وی اظهار کرد: اجبار در حفظ قرآن برای کودکان ایرادی ندارد، البته به شرط آنکه کنترل شده باشد و باید با هدایت مستقیم، حواشی و عوامل منفی را دور کنیم.
حجت‌الاسلام میریحیی ظرفیت فرد را در کار حفظ قرآن مهم دانست و ادامه داد: کار حفظ قرآن باید طبق اصول و ضوابط باشد و نباید اینگونه تصور کرد که چون مسئله دین است پس بدون برنامه می‌توان شخص را به سمت دلخواه خود هدایت کنیم و توقع داشته باشیم کودک‌مان همه سختی‌ها را تحمل کند تا به آنچه ما می‌خواهیم برسد. اگر کودک‌مان توان حفظ قرآن را دارد در آن‌صورت می‌شود کاری کنیم که سختی‌ها را تحمل کند و یا با تقویت انگیزه، سختی‌ها را برایش کمرنگ کنیم که بهترین راه برای ایجاد انگیزه، تشویق است که می‌تواند مادی و یا معنوی باشد.
اساتید با تجربه نقش تأثیرگذاری در جهت‌دهی کودکان دارند.
این استاد حفظ قرآن، نقش اساتید با تجربه را بسیار تأثیرگذار دانست و افزود: یک استاد خوب می‌تواند شخص را تا انتهای راه همراهی کند ولی اگر استاد دارای تجربه کافی نباشد، امکان دارد هر لحظه شخص کار حفظ را رها کند، البته در این مورد هم شرایط خود شخص بسیار مهم است و صرفا نمی‌توان به استاد خوب داشتن اکتفا کرد.
یکی از فوائد حفظ قرآن، ایجاد بازدارندگی در مقابل گناه است، اما آیا این صرفا به این معنا است که هرکس حافظ قرآن باشد دیگر هیچ‌وقت گناه نمی‌کند و یا در حقیقت اینگونه است که قرآن راه را برای گناه نکردن هموار می‌کند.
همان‌گونه که آیات قرآن کریم می‌تواند موجب هدایت و رستگاری انسان باشد، همان‌طور هم می‌تواند موجب ضلالت و گمراهی شود که البته طبق آیه 26 سوره بقره، تنها فاسقان هستند که گمراه می‌شوند و با توجه به تفاسیر قرآن می‌توان این گمراهی را یک تنبیه از جانب خداوند دانست.
اگر مسیری که حافظ قرآن در پیش می‌گیرد در خلاف جهت آیات قرآن کریم باشد، قطعا گمراه خواهد شد و گاهی این گمراهی می‌تواند به واسطه شک و تردیدی باشد که از جانب شیطان القا می‌شود. البته نباید این نکته را فراموش کرد که مکر و کید شیطان ضعیف است و انسان می‌تواند با توکل بر خدا مسیر را برای رسیدن به اهداف متعالی قرآنی هموار کند.
کار حفظ قرآن بیش از آنکه ذهن آماده و قوی بخواهد، نیازمند قلبی آماده دریافت مفاهیم قرآنی است. برخی حفظ قرآن را با ورزش‌های فکری اشتباه می‌گیرند و همین امر می‌تواند زمینه‌ساز انحراف باشد.
در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است «برتری حافظ قرآن بر کسی که حافظ نیست مانند برتری آفریدگار بر مخلوق است» کسی می‌تواند شامل این برتری باشد که قرآن در قلب او حفظ شود.
عشقت رسد به فریاد گر خود به سان حافظ….قرآن ز بَر بخوانی با چهارده روایت
http://iqna.ir/fa/News
2- به تجربه دو تن از افرادی که فرزندان خود را از همان کودکی تحت تربیت قرآنی قرار داده اند اشاره می شود.
روش استاد طباطبائی: آقای طباطبائی پدر علم الهدی، در مورد روش حفظ قرآن سید محمد حسین و آموزش کودکان چنین می گوید:
خردسالانی که هنوز به مدرسه نرفته اند دو دسته اند، عده ای قبل از ورود به دبستان با حروف و ترکیب آنها، و حرکات آشنا و قادر به روخوانی قرآن هستند و عده ای این طور نیستند. نونهالانی که با روخوانی قرآن آشنایی دارند کار کردن با آنها بسیار آسان تر است از نونهالانی که با روخوانی آشنا نیستند.
علم الهدی از همین دستة دوم بود. وقتی من کار حفظ را با ایشان شروع کردم تقریباً دو سال و چهار ماه داشت. با اینکه او به خاطر هوش سرشارش توانسته بود جزء سی ام قرآن کریم را خود به خود با شنیدن درس های مادرش و شرکت در مباحثة خواهرانش حفظ کند، اما او نه خواندن می دانست نه نوشتن، و نه به درستی می توانست حروف و کلمات را تلفظ نماید.
من ابتدا از اول سورة ملک (اول جزء 29) درس را به طور جدی و منظم با حفظ روزی نیم خط شروع نمودم و هر هفته کم کم به مقدار درس اضافه می کردم، تا وقتی که جزء 29 تمام شد. بعد از آن منتقل شدیم به اول قرآن کریم و درس را از آنجا پی گرفتیم. اما پس از مدتی مواجه شدم با چند مشکل:
اول اینکه علم الهدی نمی توانست به تنهایی درس های گذشته را دوره نماید چون او روخوانی قرآن را نمی دانست و این مطلب وقت زیادی را از من گرفت.
دوم اینکه درس ما خیلی به قول معروف خشک شده بود و این حالت با روحیة یک بچة سه ساله مناسب نبود.
سوم اینکه هر چه معانی آیات را برای او توضیح می دادم به خوبی درک می کرد اما آن معانی را با جملات و کلمات آیات نمی توانست تطبیق بدهد.
به ذهنم رسید برای برطرف نمودن مشکل اول، علم الهدی را با حروف الفبا و کم کم با روخوانی آشنا کنم. و همچنین برای فائق آمدن بر دو مشکل دیگر راه حلی به ذهنم رسید و آن اینکه: برای تفهیم معانی به او از حرکات دست و صورت استفاده کنم. ابتدا آیه ای را انتخاب کردم و برای هر یک از کلمات آیه، اشاره ای متناسب با معنای آن کلمه ساختم. سپس آیة مذکور را ابتدا توضیح دادم و بعداً همزمان با قرائت آیه به کلمات آن نیز اشاره نمودم.
فردای آن روز با کمال تعجب ملاحظه کردم که علم الهدی آیه ای را که من با اشاره به او یاد دادم به خوبی درک نموده و کلمه به کلمه می توانست ترجمه نماید. هر روز که می گذشت سید محمد حسین علاقة بیشتری به این شیوه نشان می داد. مدتی بعد متوجه موضوع جالبی شدم و آن اینکه وقتی من به جمله یا کلمه ای از آیات محفوظه با این شیوه اشاره می کردم او به سرعت آن جمله و کلمة اشاره شده را می خواند. اینقدر این روش در محمدحسین تأثیر داشت که به راحتی آیات را ترجمه می کرد و از آنها در صحبت هایش استفاده می نمود و به کار می برد. من هم او را تشویق می کردم. (روشهای اشاره ای فوق الذکر را در جامعة القرآن الکریم وابستة به استاد طباطبائی به صورت کتاب درآورده و در بازار موجود می باشد.)
لازم به ذکر است که من در کنار حفظ قرآن در آن موقع، به محمدحسین اشعار گلستان و روایات کتاب شریف اصول کافی را نیز یاد می دادم و این خود باعث تنوع در کار شده بود.(2)
روش استاد وزیری: ایشان برای دوره های مختلف سنی 5 روش را معرفی می کند که در اینجا دو روش آنرا که برای گروه سنی «قبل از تولد تا پایان شیرخوارگی» و «دو سالگی تا هفت سالگی» است، اشاره ای مختصر می نمایم.
روش اول: «قبل از تولد تا پایان شیرخوارگی»
الف) قبل از تولد:
کارهای مربوط به والدین:
«نیت»، «با وضو بودن در دوران بارداری»، «رعایت حجاب کامل اسلامی نه عرفی»، «تناول غذای ساده و حلال»، «اجتناب از گناهان کبیره»، «عدم ترک نماز اول وقت و نماز شب»، «تلاوت قرآن در هر روز»، «خواندن ترجمة آیات و دقت در معنا، مفاهیم و عبارات قرآنی»، «مطالعة تفاسیرگوناگون قرآن»، «شرکت مداوم در مجالس قرآنی»، «آموزش حفظ قرآن به دیگران»، «استغفار به درگاه الهی درهر روز»، «توسل به چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ»، «دعا برای فرزند».
ب) بعد از تولد:
وقتی فرزند متولد شد، باید 12 نکته را مدنظر داشت که ده مورد آن شبیه موارد قبلی است اما دو مورد دیگر آن از این قرار است:
ـ آموزش قرآن از روز اول تولد فرزند، به این صورت که مادر، هر موقع به فرزند شیر می دهد قرآن بخواند و سعی کند با یک برنامه ریزی منظم در دوران شیر دادن چند بار قرآن راختم کند.
ـ با انتخاب ترتیل یکی از اساتید قرآن کریم برای کودک، به نیت چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ نوار چهارده بار تکرار از همان استاد تهیه کند. منظور این است که هر آیه چهارده بار پشت سر هم تکرار شود. برای این کار هر صفحه از قرآن به خط «عثمان طه» روی یک نوار ضبط شود پس از این که از اول تا آخر صفحه هر آیه را 14 بار ضبط کردید پنج بار هم کل صفحه را در ادامه آن ضبط کنید تا نوار پر شود. وقتی نوار آماده شد ضبط را روشن کنید و کنار بچه بگذارید و بچه را به حال خود رها کنید، بچه مشغول تغذیه است، بازی می کند، گریه می کند، در هر حالی که هست شما بگذارید صدای قرآن پخش شود. یکی از بهترین زمانها وقتی است که بچه می خواهد استراحت کند. ضبط را روشن کنید تا بچه با شنیدن صدای قرآن به خواب برود. سعی کنید این نوار را روزی 5 مرتبه برای بچه پخش کنید چون بچه در دورة شیرخوارگی اش کاری انجام نمی دهد و نمی تواند زیاد این طرف و آن طرف برود و لزومی ندارد کسی هم کنارش بنشیند. اگر کسی مراحل چهارده گانه دوران بارداری و مراحل دوازده گانه دوران شیرخوارگی را به خوبی انجام داد حتما نتیجه ی معجزه آسایش را میبیند.
روش دوم: «برای گروه سنی 2 تا 7 سالگی» در این روش کودک به همراه سائر اعضاء خانواده به حفظ کل قرآن نائل می شوند به شرطی که همه همدیگر را همراهی کنند. خلاصة این روش اینگونه است که با استفاده از همان نوار 14 بار تکرار هر صفحه را در چهار روز و هر روز سه بار کار می کنیم به این صورت که:
روز اول: ضبط روشن باشد و با گوش دادن به نوار، به آیاتی که تلاوت می شود فقط نگاه کنیم.
روز دوم: در حالی که به آیات نگاه می کنیم همراه نوار، آیات را زمزمه می کنیم.
روزم سوم: قرآن را باز نکنیم و فقط هر چه نوار می خواند زمزمه کنیم.
روز چهارم: بدون اینکه قرآن را باز کنیم و ضبط را روشن کنیم آیات را همخوانی کنیم.(3)
تذکر:
1. نباید بچه را به حفظ وادار کرد، چرا که اجبار در هر کاری باعث تنفر و اکراه از آن در شخص می شود. امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «ان القلب اذا اکره عمی»(4) یعنی «چون قلب را بر چیزی مجبور کنی کور می شود.» از کلام مولا علی ـ علیه السلام ـ استفاده می شود که اجبار علاوه بر آنکه باعث دلزدگی و تنفر می شود، بینش او را از بین برده و او نسبت به یادگیری و انجام آن هیچگونه استعدادی در خود نمی بیند. بلکه با تشویق کردن اجازه دهید خود، اولین نشانه های علاقه مندی به حفظ را بروز دهد آنگاه شما طی یک برنامه منظم و فرستادن او به جلسات حفظ، کار را دنبال کنید.
2. برای تشویق کودک و آنکه خود او به اشتباهاتش در هنگام تحویل حفظ پی ببرد، خوب است صدای او را هنگام تمرین و مرور آیات ضبط کرده و سپس برایش پخش کنید. او، هم از شنیدن صدای خود لذت می برد و هم تشویق می شود، ضمناً اشتباهاتش را یافته و تصحیح می کند.(5) (برای دو ساله به بالا)
حفظ فشرده قرآن در خردسالی، آری یا خیر؟/ محاسن و معایب روشهای آموزشی
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟ گروه فعالیت‌های قرآنی: با وجود تأکید بر حفظ قرآن در سنین خردسالی، برخی کارشناسان هنوز بر ضرورت آموزش‌های قرآنی ویژه این گروه سنی، اختلاف نظر دارند؛ از این‌رو در گفت‌وگو با کارشناسان نگاهی به مسئله حفظ در خردسالی و معایب و محاسن روشهای آموزشی می‌اندازیم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ضرورت آموزش قرآن و مفاهیم قرآنی در یک جامعه اسلامی امری اجتناب‌ناپذیر است که در این میان با توجه به حدیثی از پیامبر اکرم(ص) که فرموده‌اند: «مَثَل الّذی یَتَعَلَّم فی صِغره کالنَّقْشِ فِی الْحَجَرِ؛ مَثَل آن کس که در کودکی به فراگیری مطالب پردازد، همانند حکاکی بر سنگ است». بحث آموزش قرآن و مفاهیم قرآنی به خردسالان نیز از اهمیت خاصی برخوردار می‌شود، البته با توجه به ضرورت آموزش‌های قرآنی هر چند به صورت محدود برای خردسالان، مراکز آموزشی رسمی و غیررسمی کشور به این امر پرداخته و بحث آموزش قرآن به خردسالان را همانند آموزش به سایر اقشار جامعه در دستور کار خود قرار داده‌اند.
در حالی که بر اساس حدیثی از امام جعفرصادق(ع) که فرموده‌اند: «دَعْ اِبْنَکَ یَلْعَبْ سبعَ سنین و یُؤَدَّب سَبْعاً و اَلْزِمْهُ نَفْسَکَ سَبْعَ سنینَ؛ فرزند خود را تا هفت سالگی آزاد گذار، تا به بازی بپردازد و در هفت سال پس از آن ادب آموزد و در هفت سال سوم او را با خود همراه کن تا از مشورت با او برخوردار شوی و در کارها از وی کمک بگیری». نباید آموزش‌های سنگین و فشرده‌ای در دوره خردسالی به کودکان عرضه شود، برخی از خانواده‌ها و حتی برخی از موسسات و مراکز قرآنی اصرار دارند که خردسالان را تا قبل از رسیدن به سن هفت سالگی حافظ کل قرآن کنند، غافل از اینکه آموزش سنگین و فشرده برای خردسالان چه آسیب‌هایی در پی خواهد داشت؛ در این میان نظر برخی از کارشناسان و اساتید قرآنی کشورمان را درباره ضرورت و یا عدم ضرورت تربیت حافظان قرآن خردسال جویا شدیم که در این گزارش می‌خوانید.
3- بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا شاه‌فضل، حافظ کل قرآن کریم با بیان اینکه با حفظ خردسالان مخالف هستم، می‌گوید: بحث حفظ قرآن در موسسات قرآنی بیشتر جنبه کسب درآمد دارد و موسساتی که به حفظ قرآن برای خردسالان می‌پردازند، بدون هیچ آگاهی و اطلاعی از عواقب حفظ اجزاء قرآن در سنین چهار یا پنج سالگی و تنها برای کسب درآمد به تربیت حافظان خردسالان می‌پردازند.
این حافظ کل قرآن معتقد است: حفظ قرآن در سنین خردسالی آسیب‌های زیادی را به همراه خواهد داشت؛ حتی گاهی اوقات مشاهده می‌شود، خردسالانی که در سنین کم به حفظ اجزاء قرآن پرداخته‌اند، به دلیل آموزش‌های زودهنگام و روشهای آموزشی غیرصحیح در نوجوانی و بزرگسالالی از قرآن زده می‌شوند و تمامی محفوظات خود را نیز از یاد می‌برند.
آموزش‌های مشکل از جمله حفظ قرآن نباید در سنین خردسالی انجام شود
وی ادامه می‌دهد: بسیاری از روان‌شناسان بر این عقیده‌اند که نباید آموزش‌های مشکل از جمله آموزش حفظ قرآن در دوران خردسالی انجام شود؛ حفظ قرآن از جمله آموزش‌های مشکل برای خردسالان تلقی می‌شود و به این دلیل که برای آنان سنگین است، در اکثر موارد موجب زدگی بچه‌ها از قرآن می‌شود و به همین دلیل موسسات قرآنی باید به این نکته توجه داشته باشند که نباید در کلاس‌های آموزشی خود بحث حفظ قرآن و حتی روخوانی قرآن را قبل از شروع مقطع دبستان داشته باشند.
دوران خردسالی زمان مناسبی برای ورود به بحث حفظ قرآن نیست
مهدی عباسی، حافظ کل قرآن کریم نیز درباره حفظ قرآن در سنین خردسالی می‌گوید: دوران خردسالی زمان مناسبی برای ورود بچه‌ها به بحث حفظ قرآن نیست، زیرا یکی از شرایطی که حافظان قرآن باید داشته باشند، توانایی کامل در روخوانی و روان‌خوانی قرآن است و باید بتواند قرآن را به صورت صحیح روخوانی کند؛ اما از آن جایی که خردسالان در سنین چهار یا پنج سالگی هنوز سواد خواندن و نوشتن ندارند، نیازی نیست که به صورت حرفه‌ای وارد مقوله حفظ قرآن شوند.
بچه‌ها در سنین خردسالی، سوره‌های کوچک قرآن را حفظ کنند
عباسی با اشاره به علاقه برخی پدران و مادران برای حفظ قرآن از سوی فرزندانشان، عنوان می‌کند: توصیه‌‌ام به خانواده‌‌هایی که قصد دارند فرزندان خود را سر کلاس‌های حفظ قرآن بنشانند، این است که کمک کنند تا بچه‌ها در سنین خردسالی، سوره‌های کوچک و انتهایی قرآن را که کوتاه‌تر هستند، حفظ کنند.
خردسالان دستخوش غفلت و فراموشی شده‌اند
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟همچنین، محمدحسین بهبودی، کارشناس قرآنی می‌گوید: متأسفانه با وجود روایات و احادیثی که درباره اهمیت سنین خردسالی و آموزش در این سنین وجود دارد، اما این قشر مظلوم، دستخوش غفلت و فراموشی شده و اکثر صحبت‌هایی که درباره آموزش به خردسالان بیان می‌شود، به طور عمده در حد شعار است و هیچ حمایت خاصی برای خردسالان در این سنین وجود ندارد.
آموزش قرآن در سنین خردسالی امری توصیه شده است
بهبودی برخلاف برخی از کارشناسان که معتقدند حفظ قرآن در سنین خردسالی ضرورتی ندارد، معتقد است: آموزش قرآن در سنین خردسالی امری توصیه شده و قابل اجرا است و پژوهش‌های صورت گرفته در این حوزه، اهمیت این موضوع را کاملاً ثابت کرده و نشان می‌دهد که آموزش قرآن در خردسالی به ویژه در حوزه حفظ قرآن امری ممکن و ضروری است.
یکپارچگی در روشهای آموزش قرآن به خردسالان دیده نمی‌شود
با وجودی که هنوز کارشناسان قرآنی و اساتید حفظ قرآن در کشور به یک توافق‌نظر درباره ضرورت یا عدم ضرورت آموزش حفظ قرآن به خردسالان نرسیده‌اند، اما مشاهده می‌کنیم که موسسات قرآنی در سراسر کشور به آموزش قرآن برای خردسالان با استفاده از روشهای مختلف می‌پردازند و برخلاف آموزش حفظ قرآن به بزرگسالان که عمدتاً روشهای مشخص و معقولی در سراسر کشور دارد، در حوزه آموزش حفظ قرآن به خردسالان هنوز یک اتحاد، یکپارچگی و همبستگی در روشهای آموزش حفظ قرآن دیده نمی‌شود و هر کدام از موسسات قرآنی روش مورد قبول خود را در حفظ قرآن خردسالان دنبال می‌کنند.
حسین بهبودی، مدیر امور موسسات سازمان داالقرآن‌الکریم درباره نحوه آموزش قرآن به خردسالان می‌گوید: در آموزش قرآن به خردسالان باید اصول خاصی را مورد توجه قرار دهیم؛ یکی از اصولی که باید در بحث آموزش قرآن به خردسالان به ویژه حفظ قرآن مورد توجه قرار گیرد، توجه به آیات موضوعی قرآن با محوریت آیات اخلاقی و تربیتی متناسب با گروه سنی خردسال بوده که لازم است در ابتدای آموزش حفظ به خردسالان، آیات موضوعی را مورد توجه قرار داده و از خردسالان بخواهیم که آیات کوتاه و قابل درک را حفظ کنند.
آموزش‌های قرآنی برای خردسالان فاقد هرگونه جبر باشد
این کارشناس قرآنی ادامه می‌دهد: یکی از اصول دیگری که لازم است در حفظ خردسالان مورد توجه قرار گیرد، این است که آموزش‌های قرآنی برای کودکان و حفظ آیات از سوی آنها باید فاقد هر گونه جبر و اکراه باشد و در این میان لازم است که همواره متناسب با ویژگی‌های رشدی کودک، برنامه‌های شاد و با نشاطی را برای آنان اجرا کنیم.
توانایی فردی خردسالان در حفظ قرآن مورد توجه قرار گیرد
بهبودی اضافه می‌کند: در حفظ قرآن از سوی خردسالان نباید به کمیت توجه داشت و برای همه خردسالان با هر سطح توانایی و استعداد یک نسخه پیچید، بلکه برای استفاده از روشهای آموزشی و تربیت حافظان خردسال باید به شرایط فرهنگی و ویژگی‌های ذهنی خردسالان توجه داشته باشیم و اگر بنا است که کودکی برای حفظ کل قرآن آماده شود، باید توانایی و قابلیت فردی این کار را داشته باشد و با توجه به ویژگی‌های آن فرد از روشهای خاصی برای حفظ قرآن استفاده شود.
حفظ قرآن برای خردسالان از قصارالسور آغاز شود
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟همچنین، حسن رجبی، حافظ کل قرآن کریم و از اساتید حفظ قرآن درباره روشهای کاربردی برای تربیت حافظان خردسال می‌گوید: حفظ قرآن به ویژه برای کودکان و خردسالان بهتر است که از قصارالسور و جزء ۳۰ قرآن آغاز شود و ترجیحاً در آغاز حفظ سوره‌های کوچک و سپس حفظ سوره‌های بزرگ‌تر دنبال شود.
این حافظ قرآن ادامه می‌دهد: حفظ قرآن برای خردسالان باید آهسته و پیوسته دنبال شود؛ به طور مثال در ابتدا می‌توان هر دو یا سه روز، حفظ یک سوره از قرآن یا هفته‌ای دو سوره از قصارالسور با خردسالان کار شود که پدر و مادر نقش مهمی در این میان داشته و باید بتوانند به صورت گفتمان با فرزندان خود کار کنند و در این میان از لوح‌های فشرده ترتیل اساتید مصری و ایرانی نیز استفاده کنند تا یک تلاوت صحیح داشته باشند.
با روش ایما و اشاره موافق نیستم
این حافظ کل قرآن با اشاره به روش‌هایی که از سوی موسسات قرآنی برای حفظ خردسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد، اضافه می‌کند: با روش ایما و اشاره که یک روش ابداعی است، به هیچ عنوان موافق نیستم، زیرا این روش یک روش کاربردی نبوده و در هیچ جایی هم مکتوب نشده است و این روش کاملاً ابداعی است که به هیچ عنوان برای آموزش حفظ خردسالان مناسب نبوده و موسسات قرآنی نباید از این روش استفاده کنند.
روش ایما و اشاره در هیچ جای دنیا شناخته شده نیست
رجبی ادامه می‌دهد: در آموزش به ناشنوایان یک علائم و نشانه‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که به عنوان نشانه‌های بین‌المللی در جهان شناخته شده هستند و تمام دنیا از این نشانه‌ها برای ناشنوایان استفاده می‌کند و از طریق این نشانه‌ها افرادی که نمی‌توانند صحبت کنند، دیالوگ می‌گویند و حتی قرآن می‌خوانند، اما علائم و نشانه‌هایی که در روش ایما و اشاره مورد استفاده قرار می‌گیرند، نشانه‌ای ابداعی هستند که در هیچ جای دنیا شناخته شده نیست، اما متاسفانه در برخی از موسسات قرآنی نشر داده شده است و خانواده‌ها به هیچ عنوان نباید فرزندان خود را به یادگیری قرآن با این روش‌ها در برخی موسسات قرآنی بفرستند.
معایب روش ایما و اشاره از محاسن آن بیشتر است
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟همچنین، معتز آقایی حافظ کل قرآن کریم درباره روش ایما و اشاره که هم‌اکنون از سوی موسسات محدودی در سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌گوید: هر چند که ممکن است این روش محاسنی داشته باشد، اما معایب آن بیشتر از محاسن آن است و استفاده از این روش هر چند که ممکن است برای بچه‌ها جذابیت داشته باشد، اما آنها را وابسته می‌کند.
این استاد حفظ قرآن ادامه می‌دهد: روش ایما و اشاره برای آموزش حفظ قرآن به خردسالان شیوه مناسبی نبوده و این روش برای بچه‌های سالم نیست، بلکه برای کودکانی که از نظر شنوایی مشکل دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بچه‌های عادی که از نظر جسمانی سالم هستند، باید بتوانند قرآن را بدون ایما و اشاره بخوانند.
بهترین روش برای تفهیم معانی آیات قرآن به کودکان «روش اشاره» است
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟این در حالی است که حجت‌الاسلام والمسلمین طباطبایی، حافظ کل قرآن کریم و ابداع‌کننده روش ایما و اشاره با نگاهی به روشهای مختلف حفظ قرآن به خردسالان معتقد است، هر چند که بهترین روش حفظ آیات منتخب و سوره‌های کوچک روش «اقراء» است، اما بهترین روش جهت درک و یادگیری معانی و مفاهیم آیات برای کودکان «روش اشاره» یا «روش تصویرسازی خلاق» است و این روش برای تفهیم بهتر معانی آیات قرآن به کودکان به شکلی که کودک با شنیدن الفاظ و عبارات، ابتدا تصویر معنا در ذهنش نقش می‌بندد و سپس با دیدن همان معنا در خارج، عبارات قرآن برای او تداعی می‌شود و به راحتی می‌تواند آن را در گفت‌وگوهای روزمره خود به کار برد؛ این همان ویژگی منحصر به فرد روش اشاره است، یعنی فهم سریع معنا و قدرت بکارگیری عبارات قرآنی برای تذکر دادن به دیگران.
نقدهای موجود درباره روش اشاره ناشی از عدم اطلاع از این روش است
حجت‌الاسلام طباطبایی درباره نقدهای فراوانی که از سوی اساتید و کارشناسان حفظ قرآن نسبت به «روش اشاره» مطرح می‌شود، می‌گوید: نقدهایی که از سوی برخی افراد نسبت به «روش اشاره» طرح می‌شود، ناشی از عدم اطلاع کافی از این روش است؛ برخی تصور می‌کنند روش اشاره روشی برای حفظ قرآن است، اما همان گونه که گفتم روش اشاره روشی برای حفظ قرآن نیست، بلکه در حفظ آیات منتخب روشی برای درک معانی کلمات و عبارات است و در آموزش روخوانی، روشی است برای درک مفاهیم حرکات و علائم و البته شاهد این ادعا این است که در هیچ یک از 400 واحد خردسالان موسسه جامعه‌القرآن در سراسر کشور، حتی یک سوره کوچک با این روش حفظ نمی‌شود، زیرا با تسلط کودکان بر روخوانی قرآن، دیگر نیازی به استفاده از روش اشاره نیست و می‌توان در مراحل بالاتر آموزش از این روش برای تدریس تجوید به نوجوانان و همچنین آموزش نغمات به آنها استفاده کرد.
روش اشاره به زبان‌های زنده دنیا ترجمه و چاپ شده است
وی با بیان اینکه کتاب‌های آموزشی روش اشاره به بسیاری از زبان‌های زنده دنیا ترجمه و چاپ شده است و هم‌اکنون نیز در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان روشی موفق در عرصه آموزش قرآن به کودکان پیش‌دبستانی شناخته و به کار گرفته می‌شود، ادامه می‌دهد: کنار گود نشستن و نقد کردن کار آسانی است، مهم این است که اساتید آستین همت بالا بزنند و وارد عرصه آموزش و تولید محتوا شوند و سبک‌های نوین آموزشی را برای آموزش قرآن به خردسالان ابدا کنند.
بهترین روش برای حفظ قرآن خردسالان روش «استماع» است
در حالی که بسیاری از کارشناسان و اساتید حفظ قرآن کشور بر سر «روش اشاره» اختلاف نظر دارند، الهام منگلی، حافظ کل قرآن کریم عنوان می‌کند: در حال حاضر روشهای مختلفی برای حفظ قرآن از سوی خردسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد، البته به نظر می‌رسد بهترین روش برای حفظ خردسالان، روش «استماع» است و حدیثی از پیامبر اکرم(ص) شاهدی بر این مطلب است.
بهره‌گیری از تلاوت‌های اساتید مصری و ایرانی برای خردسالان
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟الهام منگلی ادامه می‌دهد: پیامبر اکرم(ص) در حدیثی فرموده‌اند: هنگامی که معلمی به فرزند کوچکی می‌گوید بگو «بسم‌الله الرحمن الرحیم» و او می‌گوید؛ خداوند برائت از عذاب را برای آن فرزند و برای پدر، مادر و معلمش مقرر می‌کند، البته این حدیث نشان‌دهنده اهمیت آموزش قرآن از طریق استماع است که می‌تواند سرلوحه تمامی روش‌ها قرار گیرد؛ در ارتباط با بحث استماع هم باید به این نکته توجه کرد که حتماً از تلاوت‌های فصیح مصری یا ایرانی استفاده شود و در صورتی هم که استاد قرآنی حاضر در کلاس برای خردسالان تلاوت کند، باید تلاوت فصیح داشته باشد و بدون غلط به تلاوت بپردازد.
روخوانی قرآن از سن 6 سالگی به کودکان آموزش داده شود
این حافظ قرآن می‌گوید: پس از اینکه از روش استماع برای آموزش حفظ قرآن به خردسالان استفاده شد، به تدریج از سن شش سالگی می‌توان روخوانی قرآن را نیز به کودکان آموزش داد، البته بحث آموزش روخوانی قرآن نیز باید همراه با نقاشی، بازی و روش‌هایی باشد، تا کودکان از طریق این روش‌ها بتوانند با حروف آشنا شوند و همچنین نیازی نیست که در همان ابتدای آموزش روخوانی قرآن نوشتن نیز به آنان آموزش داده شود.
آموزش حفظ قرآن به خردسالان به شکل گفتمان و استماع باشد
حسن رجبی، استاد حفظ قرآن نیز روش «استماع» را بهترین روش در آموزش قرآن به خردسالان می‌داند و می‌گوید: بهتر است که آموزش حفظ به خردسالان تا شش سالگی فقط به شکل گفتمان و استماع باشد تا کودکان در ابتدا با فضای قرآنی آشنا شوند و نیاز نیست که فشار زیادی را به آنان تحمیل کنیم تا در مدت زمان کوتاهی حافظ کل قرآن شوند؛ البته این نکته را نیز باید به خانواده‌ها متذکر شویم که نیازی نیست فرزندان آنها در مدت یک سال حافظ کل قرآن شوند، زیرا حفظ فشرده قران هیچ نتیجه‌ای برای آنان نخواهد داشت و بهتر است که روند حفظ در چهار یا پنج سال انجام شود، همان‌گونه که اکثر اساتید بین‌المللی حفظ نیز حفظ کل قرآن را در چندین سال به پایان رسانده‌اند.
4- حس شنیداری کودکان را برای حفظ بهتر قرآن تقویت کنیم
معتز آقایی نیز از حافظان قرآن است که بهترین و کاربردی‌ترین روش برای حفظ خردسالان را شیوه شنیداری می‌داند و می‌گوید: برای اینکه کودکان بتوانند در شرایط بهتری به حفظ قرآن بپردازند، باید حس شنیداری آنها را تقویت کنیم که در این میان علاوه بر بهره‌گیری از صوت قاریان بین‌المللی ایران و قاریان مصری، اساتید و مربیان حاضر در کلاس نیز می‌توانند برای بچه‌ها تلاوت کنند تا بچه‌ها پس از شنیدن تلاوت اساتید خود، آیات مورد نظر را تکرار کرده و حفظ کنند.
مهدی عباسی، حافظ کل قرآن نیز ضمن تأیید روش «استماع» برای حفظ قرآن از سوی خردسالان می‌گوید: تلاوت قاریان باید برای خردسالان پخش شود و بچه‌ها بر اساس این تلاوت‌ها به حفظ قرآن بپردازند، البته پدران و مادران باید اطمینان حاصل کنند که آیات تلاوت شده به درستی از سوی خردسالانشان شنیده شده است و به خوبی در ذهن بچه‌ها نشسته است، هر چند حفظ سوره‌های کوتاه کمک می‌کند که وقتی بچه‌ها بزرگ‌تر شده و وارد مدرسه شدند و به حدی رسیدند که بتوانند به راحتی روخوانی و روان‌خوانی قرآن را انجام دهند، آن زمان اگر علاقه به حفظ قرآن داشتند، به حفظ سوره‌های بزرگ‌تر و جزء‌های بیشتری از قرآن بپردازند.
روش سنتی حفظ قرآن بهترین روش برای تربیت حافظان قرآن
عباسی در عین حال که روش «استماع» را روش مناسبی برای آموزش قرآن به خردسالان می‌داند، به روش سنتی حفظ قرآن که بیشتر اساتید قرآنی از طریق این روش به حفظ قرآن پرداخته‌اند، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: کلاس‌های سنتی حفظ قرآن که در مساجد برگزار می‌شود، بهترین روش برای تربیت حافظان خردسال است، البته بهتر است در این کلاس‌ها هم هیچ اجباری مبنی بر حفظ سوره‌های مشخص در یک مدت زمان مشخص وجود نداشته باشد و باید تلاش کنیم تا با تشویق بچه‌ها و فراهم آوردن زمینه‌های لازم برای حفظ، زمینه تربیت حافظان قرآن را فراهم کنیم.
آموزش روخوانی قرآن قبل از ورود به دبستان درست نیست
«آموزش روخوانی و روان‌خوانی قرآن قبل از شش سالگی»، «تأکید بر حفظ فشرده سوره‌های قرآن»، «عدم تخصص مربیان قرآن حفظ خردسالان در موسسات قرآنی»، «نبود نظارت بر نحوه آموزش حفظ قرآن به خردسالان در کشور»، «نبود برنامه‌ریزی مشخص و مدون برای حفظ خردسالان» و… برخی از مشکلات و آسیب‌های موجود در امر حفظ قرآن خردسالان است که بر این اساس، حسن رجبی، حافظ کل قرآن کریم درباره آموزش روخوانی و روان‌خوانی قرآن در سنین خردسالی می‌گوید: برخی از موسسات قرآنی پیش از اینکه خردسالان به دبستان رفته و خواندن و نوشتن را یاد بگیرند، به آنها روخوانی قرآن را آموزش می‌دهند که این روش نیز روش صحیحی نیست، زیرا نیازی نیست که خردسالان پیش از رفتن به مدرسه روخوانی قرآن را یاد بگیرند و بهتر است که در حفظ خردسالان روند عادی و طبیعی را طی کنیم و اجازه دهیم که خردسالان قرآن را آهسته و پیوسته حفظ کنند و پس از اینکه به دبستان رفتند، روخوانی قرآن را نیز انجام دهند.
کار حفظ قرآن را نباید برای بچه‌ها سخت کنیم
رجبی ادامه می‌دهد: همچنین یکی از مشکلاتی که در حوزه حفظ خردسالان وجود دارد، این است که ما معمولاً کار حفظ قرآن را برای بچه‌ها سخت می‌کنیم، به این صورت که اول با آنها فارسی کار می‌کنیم و از آنها می‌خواهیم که قرآن را به فارسی قرائت کنند و بزرگ‌تر که شدند از آنها می‌خواهیم با حضور در جلسات تخصصی قرآن به تلاوت صحیح قرآن پرداخته و تلاوتی داشته باشند که از نظر تجوید، وقف و ابتدا و صوت و لحن بدون ایراد باشد که همین مسئله کار را بسیار سخت‌تر می‌کند.
حسین بهبودی درباره دیگر آسیب‌های موجود در امر آموزش قرآن به خردسالان می‌گوید: اتفاق آزاردهنده‌ای که در آموزش قرآن به خردسالان به ویژه در حوزه حفظ رخ می‌دهد، این است که برخی از دستگا‌های فرهنگی و موسسات قرآنی بدون توجه به توانمندی‌های فردی و ویژگی‌های ذهنی و رشدی افراد به آموزش قرآن می‌پردازند و همچنین برخی از مدرسان و خانواده‌ها با اعمال فشارهای غیرمنطقی نه تنها کمکی به انس فرزندانشان با قرآن نمی‌کنند، بلکه موجب می‌شوند که وجهه قرآنی در نزد آن فرد از بین برود و باعث دلزدگی افراد از قرآن شود که این اتفاق بسیار خطرناک است.
شرکت در مسابقات قرآن از آسیب‌های موجود در آموزش قرآن به خردسالان
همچنین، حجت‌الاسلام شاه‌فضل شرکت خردسالان در مسابقات قرآن برای رقابت در رشته‌های قرائت و حفظ را از جمله آسیب‌های موجود در حوزه حفظ قرآن خردسالان می‌داند و می‌گوید: استرسی که در مسابقات قرآن و رقابت‌های قرآنی به بچه‌ها وارد می‌شود، به هیچ عنوان قابل جبران نبوده و بچه‌ها تحمل این همه فشار و استرس را ندارند، زمانی که در این رقابت‌ها برگزیده نشوند و مشاهده کنند که سایر هم‌سن و سالان آنها جایزه می‌گیرند، بسیار سرخورده می‌شوند و به همین دلیل نیز بحث انس خردسالان با قرآن باید در قالب آموزش‌های بسیار ملایم و به صورت غیر مستقیم همراه با بازی و سرگرمی باشد.
تنبیه و تشویق از آسیب‌های موجود در حوزه حفظ قرآن خردسالان
شاه‌فصل بحث تنبیه و تشویق را از دیگر آسیب‌های موجود در حوزه حفظ قرآن خردسالان می‌داند و ادامه می‌دهد: تنبیه و تشویق‌هایی که در راستای برنامه‌های قرآنی انجام می‌شود و مربیانی که به تنبیه برخی از بچه‌ها و تشویق یک خردسال از میان جمعی از خردسالان می‌پردازند، باید به این نکته توجه کنند که اگر بچه‌ها از ریاضی زده شوند، تاثیر خاصی در زندگی و آینده آنها نخواهد داشت، اما اگر از قرآن زده شوند، به هیچ عنوان قابل جبران نخواهد بود و به همین دلیل به نظر می‌رسد در یک کلاس قرآنی نظام تشویق و تنبیه برای بچه‌ها خوب نیست.
اساتید ضعیف در امر آموزش قرآن به خردسالان به کار گرفته نشوند
معتز آقایی نیز بی‌توجهی به کیفیت حفظ را یکی از آسیب‌های موجود در حوزه حفظ خردسالان می‌داند و می‌گوید: استاد بد و ضعیف و استادی که خود در خواندن قرآن مشکل دارد، موجب می‌شود تا کیفیت حفظ در میان خردسالان پایین باشد و معلمی که قرآن را به اشتباه می‌خواند، موجب می‌شود تا بچه‌ها نیز به اشتباه بخوانند، این اشتباه برای همیشه در ذهن آنها باقی بماند؛ البته این مسئله یکی از آسیب‌های جدی در حوزه حفظ خردسالان است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
لزوم برقراری یک ارتباط معنوی خوب میان خردسالان و مربیان
در این میان، نکته‌ای که دغدغه اکثر کارشناسان و اساتید قرآنی بوده و بر آن اتفاق نظر دارند، کمبود مربیان متخصص قرآنی در موسسات و مراکز قرآنی و البته لزوم بهره‌گیری از مربیان توانمند برای آموزش قرآن به خردسالان است که مهدی عباسی، حافظ قرآن در این باره می‌گوید: علاوه بر لزوم توجه بهره‌گیری از مربیان توانمند در آموزش قرآن به خردسالان که از ضروریات است، به طور کلی باید یک ارتباط معنوی خوب بین مربی قرآن با بچه‌ها ایجاد شود و اگر بچه‌ها یک ارتباط معنوی خوب با مربی قرآن و معلم کلاس درس خود داشته باشند، خواسته‌های استاد و مربی خود را برآورده می‌کنند، اما اگر این ارتباط معنوی به خوبی ایجاد نشود، ممکن است که دل به کار ندهند و مربیان قرآنی در ابتدا باید یک ارتباط معنوی خوب با بچه‌ها برقرار کرده و سپس مضامین و آیات مختلف قرآن را به زبان ساده بیان کنند.
لزوم برگزاری دوره‌های تربیت معلم برای مربیان قرآن خردسالان
الهام منگلی، حافظ کل قرآن نیز ضمن تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از مربیان توانمند برای آموزش حفظ قرآن به خردسالان می‌گوید: مربیان قرآنی که به آموزش قرآن برای خردسالان می‌پردازند، به این دلیل که ارتباط مستقیم با تربیت قرآنی خردسالان دارند و به تربیت این نونهالان می‌پردازند؛ باید در دوره‌های تربیت معلم شرکت کنند، زیرا تربیت فرزندان قرآنی نیازمند وجود اساتید قوی است و البته لازم است که کلاس‌های آموزشی ویژه مادران نیز برگزار شود تا مادران نیز هم راستا با آموزش‌هایی که از سوی مربیان حفظ انجام می‌شود، به آموزش فرزندان خود بپردازند.
تشکیل کمیته تخصصی نظارت بر آموزش حفظ قرآن به خردسالان
منگلی با گله‌مندی از نبود نظارت بر بحث آموزش حفظ قرآن به خردسالان در کشور بر لزوم راه‌اندازی «کمیته تخصصی نظارت بر آموزش حفظ قرآن به خردسالان» تأکید می‌کند و می‌گوید: کمیته تخصصی به منظور نظارت بر آموزش حفظ قرآن به خردسالان باید با حضور اساتید مجربی که دارای روشهای متفاوت، اما مفیدی بوده‌اند، راه‌اندازی شود تا در نهایت روش جامعی برای آموزش حفظ خردسالان به دست آید؛ البته در این میان لازم است که از تجربیات اساتید قرآنی در این زمینه بهره گرفت و نباید از این تجربیات چشم‌پوشی کرد.
این حافظ قرآن با تأکید بر لزوم تشکیل کمیته نظارت بر روشهای حفظ خردسالان، ادامه می‌دهد: تمام همت این کمیته باید تلاش برای هر چه بهتر و با کیفیت‌تر بودن آموزش‌های قرآنی خردسالان و تربیت حافظان خردسال باشد، که یکی از کارهای مهم در این زمینه ارزیابی روشهای تدریس اساتید حفظ است.
هر چند که طی سال‌های اخیر و در راستای تحقق مطالبات مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم تربیت 10 میلیون حافظ قرآن کریم در کشور اقدامات خوبی از سوی دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در راستای تربیت حافظان قرآن صورت گرفته و به گفته مسئولان و کارشناسان قرآنی، به نوعی اکثر سازمان‌های قرآنی درگیر این مسئله هستند، اما به ویژه در حوزه خردسالان به این دلیل که سازمان خاصی متولی این بحث نیست، هنوز یک برنامه و روش کلی برای حفظ خردسالان ارائه نشده و با وجودی که موسسات و مراکز قرآنی مختلف سال‌های متمادی در این حوزه کار کرده‌اند؛ اما هنوز اختلاف نظرهای زیادی در این زمینه وجود دارد و دستگاه‌ها و نهادهای متولی و همچنین موسسات قرآنی هنوز به یک اتفاق نظر در بحث آموزش قرآن به خردسالان نرسیده‌اند.
شاید در نگاه نخست این نگرش در ذهن یک کودک و یا خردسالی که حافظ قرآن شده است ایجاد شود که اجبار والدین وی باعث شده تا کودک در این راه قدم بگذارد و همین موضوع نظر خیلی‌ها را نسبت به حفظ قرآن به ویژه در سنین کودکی تغییر داده است.
اما و اگرهای حفظ قرآن در خردسالان
برخی از صاحبنظران و اساتید علوم قرآنی، با حفظ قرآن در کودکی مخالف هستند و فشارهایی که در این دوره به کودک وارد می‌شود را مضر دانسته و عده‌ای دیگر نیز سنین کودکی را برای آغاز کار حفظ قرآن کریم بسیار مناسب می‌دانند.
وقتی روایات نقل شده از ائمه اطهار(ع) را می‌خوانیم، تربیت و تعلیم فرزندان را در هفت سال دوم زندگی مناسب می‌دانند، همان‌گونه که رسول اکرم(ص) فرموده‌اند «فرزند هفت سال سَروَر، هفت سال بنده و هفت سال یاور است».
در هفت سال دوم زندگی کودک که به فرموده رسول خدا(ص)، سن بندگی و به تعبیری سن آموزش و یادگیری وی است، چه چیز بهتر از این که کودک را با قرآن آشنا کرده و زمینه پرورش فکری وی را مطابق با آیات قرآن کریم فراهم کنیم. وظیفه این آشناسازی مستقیما متوجه پدر و مادر است و باید توجه داشت که این آشنا سازی در مسیری باشد که کودک احساس آرامش و امنیت خود را از دست ندهد.
این تفکر نیز وجود دارد که آشنا کردن کودکان با مفاهیم قرآنی صرفا نیاز به حفظ قرآن ندارد و می‌توان از راه‌های دیگری این کار را انجام داد ولی نکته مهم این است که کامل‌ترین راه برای انس با قرآن که نتیجه سریع‌تری نیز خواهد داشت، حفظ قرآن است.
انتخاب بهترین سن برای آغاز حفظ قرآن
در این زمینه با مهدی بحرالعلوم، حافظ کل قرآن کریم گفت‌وگویی داشتیم که وی با اشاره به اینکه حفظ قرآن نیاز به یک سری مقدمات دارد، اظهار کرد: در هر سنی که شرایط و پیش‌نیازهای لازم از قبیل توانایی تفکیک و تلفظ کلمات و … احراز شود، می‌توان کار حفظ قرآن را شروع کرد اما سن مناسب برای آغاز حفظ کل به صورت پیوسته، سنین بعد از دوران تحصیلات ابتدایی است.
وی یکی از راه‌های کشف توانایی حفظ کردن قرآن در کودکان را حفظ پلکانی دانست و افزود: می‌توان از سوره‌های کوتاه، کار حفظ را آغاز کرد و به همین ترتیب از وجود توانایی و همچنین وجود علاقه در کودک مطمئن شد.
بحرالعلوم در مورد ایجاد علاقه در حفظ قرآن کریم نیز بیان کرد: در سنین کودکی به‌دلیل اینکه الگوی اصلی کودک پدر و مادر هستند، این علاقه باید از طریق پدر و مادر در کودک ایجاد شود و اینگونه نیست که پدر و مادر در مسیر قرآن نباشند ولی کودک آنها به سمت حفظ قرآن جذب شود.
وی ادامه داد: در دوران نوجوانی، دوستان تأثیر بیشتری در علاقه‌مندی شخص به کار حفظ قرآن دارند که البته در این سنین همچنان پدر و مادر نیز نقش مهمی خواهند داشت.
انگیزه‌های شخصی پدر و مادر از آسیب‌های حفظ قرآن در کودکی است
بحرالعلوم یکی از آسیب‌های حفظ قرآن در کودکی را انگیزه‌های شخصی پدر و مادر دانست و اظهار کرد: در این دوران اجبار و اکراه پدر و مادر به‌دلیل انگیزه‌های شخصی مانند رقابت با دیگران، رسیدن به آنچه خودشان نتوانسته‌اند به آن برسند و مسائل این چنینی می‌تواند خیلی خطرناک باشد.
وی در مورد آسیب‌های حفظ در بزرگسالان اظهار کرد: انگیزه‌های غیر قرآنی برای کار حفظ قرآن آسیب بزرگی خواهد بود و کسی که انگیزه غیر قرآنی برای حفظ قرآن دارد ممکن است در این راه موفق شود ولی آنچه حفظ کرده در حقیقت قرآن نیست و توفیق قرآنی شامل حال او نشده است.
این حافظ قرآن کریم به روشهای فشرده حفظ قرآن نیز اشاره کرد و گفت: روشهای فشرده که کمتر از دو یا سه سال بوده، عمومی نیستند و شرایط آن را اکثر افراد ندارند، باید شخصی که وارد این دوره‌ها می‌شود به جز علاقه، توانمندی لازم را نیز داشته باشد.
قدم گذاشتن در عرصه‌های قرآنی توفیقی از جانب خداوند است و این تعبیر زیبا از مقام معظم رهبری که فرمودند، «اگر دل شما به قرآن نزدیک شد، اگر انس با قرآن پیدا کردید، بدانید خداى متعال اراده کرده شما را هدایت کند و این بزرگ‌ترین نعمت الهى است» مؤید این مطلب است.
وقتی انسان حلاوت و شیرینی حفظ قرآن را می‌چشد، دیگر حاضر نیست این حس را از دست بدهد و این یکی از جاذبه‌های قرآن است که هرچه بیشتر به سمت آن می‌رویم علاقه نیز بیشتر می‌شود.
بهترین سن برای حفظ قرآن کریم سنین 10 تا 15 سال است
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد میریحیی، از اساتید قرآن کریم نیز در این زمینه بهترین سن برای حفظ قرآن کریم را 10 تا 15 سال دانست و گفت: حفظ قرآن در سنین کودکی و نوجوانی دارای منفعت بسیاری است و قطعا کسی که در سنین بالاتر شروع به حفظ قرآن می‌کند، قدر شرایط گذشته خود را بیشتر می‌داند.
وی اظهار کرد: اجبار در حفظ قرآن برای کودکان ایرادی ندارد، البته به شرط آنکه کنترل شده باشد و باید با هدایت مستقیم، حواشی و عوامل منفی را دور کنیم.
حجت‌الاسلام میریحیی ظرفیت فرد را در کار حفظ قرآن مهم دانست و ادامه داد: کار حفظ قرآن باید طبق اصول و ضوابط باشد و نباید اینگونه تصور کرد که چون مسئله دین است پس بدون برنامه می‌توان شخص را به سمت دلخواه خود هدایت کنیم و توقع داشته باشیم کودک‌مان همه سختی‌ها را تحمل کند تا به آنچه ما می‌خواهیم برسد. اگر کودک‌مان توان حفظ قرآن را دارد در آن‌صورت می‌شود کاری کنیم که سختی‌ها را تحمل کند و یا با تقویت انگیزه، سختی‌ها را برایش کمرنگ کنیم که بهترین راه برای ایجاد انگیزه، تشویق است که می‌تواند مادی و یا معنوی باشد.
اساتید با تجربه نقش تأثیرگذاری در جهت‌دهی کودکان دارند.
این استاد حفظ قرآن، نقش اساتید با تجربه را بسیار تأثیرگذار دانست و افزود: یک استاد خوب می‌تواند شخص را تا انتهای راه همراهی کند ولی اگر استاد دارای تجربه کافی نباشد، امکان دارد هر لحظه شخص کار حفظ را رها کند، البته در این مورد هم شرایط خود شخص بسیار مهم است و صرفا نمی‌توان به استاد خوب داشتن اکتفا کرد.
یکی از فوائد حفظ قرآن، ایجاد بازدارندگی در مقابل گناه است، اما آیا این صرفا به این معنا است که هرکس حافظ قرآن باشد دیگر هیچ‌وقت گناه نمی‌کند و یا در حقیقت اینگونه است که قرآن راه را برای گناه نکردن هموار می‌کند.
همان‌گونه که آیات قرآن کریم می‌تواند موجب هدایت و رستگاری انسان باشد، همان‌طور هم می‌تواند موجب ضلالت و گمراهی شود که البته طبق آیه 26 سوره بقره، تنها فاسقان هستند که گمراه می‌شوند و با توجه به تفاسیر قرآن می‌توان این گمراهی را یک تنبیه از جانب خداوند دانست.
اگر مسیری که حافظ قرآن در پیش می‌گیرد در خلاف جهت آیات قرآن کریم باشد، قطعا گمراه خواهد شد و گاهی این گمراهی می‌تواند به واسطه شک و تردیدی باشد که از جانب شیطان القا می‌شود. البته نباید این نکته را فراموش کرد که مکر و کید شیطان ضعیف است و انسان می‌تواند با توکل بر خدا مسیر را برای رسیدن به اهداف متعالی قرآنی هموار کند.
کار حفظ قرآن بیش از آنکه ذهن آماده و قوی بخواهد، نیازمند قلبی آماده دریافت مفاهیم قرآنی است. برخی حفظ قرآن را با ورزش‌های فکری اشتباه می‌گیرند و همین امر می‌تواند زمینه‌ساز انحراف باشد.
در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است «برتری حافظ قرآن بر کسی که حافظ نیست مانند برتری آفریدگار بر مخلوق است» کسی می‌تواند شامل این برتری باشد که قرآن در قلب او حفظ شود.
عشقت رسد به فریاد گر خود به سان حافظ….قرآن ز بَر بخوانی با چهارده روایت
http://iqna.ir/fa/News
2- به تجربه دو تن از افرادی که فرزندان خود را از همان کودکی تحت تربیت قرآنی قرار داده اند اشاره می شود.
روش استاد طباطبائی: آقای طباطبائی پدر علم الهدی، در مورد روش حفظ قرآن سید محمد حسین و آموزش کودکان چنین می گوید:
خردسالانی که هنوز به مدرسه نرفته اند دو دسته اند، عده ای قبل از ورود به دبستان با حروف و ترکیب آنها، و حرکات آشنا و قادر به روخوانی قرآن هستند و عده ای این طور نیستند. نونهالانی که با روخوانی قرآن آشنایی دارند کار کردن با آنها بسیار آسان تر است از نونهالانی که با روخوانی آشنا نیستند.
علم الهدی از همین دستة دوم بود. وقتی من کار حفظ را با ایشان شروع کردم تقریباً دو سال و چهار ماه داشت. با اینکه او به خاطر هوش سرشارش توانسته بود جزء سی ام قرآن کریم را خود به خود با شنیدن درس های مادرش و شرکت در مباحثة خواهرانش حفظ کند، اما او نه خواندن می دانست نه نوشتن، و نه به درستی می توانست حروف و کلمات را تلفظ نماید.
من ابتدا از اول سورة ملک (اول جزء 29) درس را به طور جدی و منظم با حفظ روزی نیم خط شروع نمودم و هر هفته کم کم به مقدار درس اضافه می کردم، تا وقتی که جزء 29 تمام شد. بعد از آن منتقل شدیم به اول قرآن کریم و درس را از آنجا پی گرفتیم. اما پس از مدتی مواجه شدم با چند مشکل:
اول اینکه علم الهدی نمی توانست به تنهایی درس های گذشته را دوره نماید چون او روخوانی قرآن را نمی دانست و این مطلب وقت زیادی را از من گرفت.
دوم اینکه درس ما خیلی به قول معروف خشک شده بود و این حالت با روحیة یک بچة سه ساله مناسب نبود.
سوم اینکه هر چه معانی آیات را برای او توضیح می دادم به خوبی درک می کرد اما آن معانی را با جملات و کلمات آیات نمی توانست تطبیق بدهد.
به ذهنم رسید برای برطرف نمودن مشکل اول، علم الهدی را با حروف الفبا و کم کم با روخوانی آشنا کنم. و همچنین برای فائق آمدن بر دو مشکل دیگر راه حلی به ذهنم رسید و آن اینکه: برای تفهیم معانی به او از حرکات دست و صورت استفاده کنم. ابتدا آیه ای را انتخاب کردم و برای هر یک از کلمات آیه، اشاره ای متناسب با معنای آن کلمه ساختم. سپس آیة مذکور را ابتدا توضیح دادم و بعداً همزمان با قرائت آیه به کلمات آن نیز اشاره نمودم.
فردای آن روز با کمال تعجب ملاحظه کردم که علم الهدی آیه ای را که من با اشاره به او یاد دادم به خوبی درک نموده و کلمه به کلمه می توانست ترجمه نماید. هر روز که می گذشت سید محمد حسین علاقة بیشتری به این شیوه نشان می داد. مدتی بعد متوجه موضوع جالبی شدم و آن اینکه وقتی من به جمله یا کلمه ای از آیات محفوظه با این شیوه اشاره می کردم او به سرعت آن جمله و کلمة اشاره شده را می خواند. اینقدر این روش در محمدحسین تأثیر داشت که به راحتی آیات را ترجمه می کرد و از آنها در صحبت هایش استفاده می نمود و به کار می برد. من هم او را تشویق می کردم. (روشهای اشاره ای فوق الذکر را در جامعة القرآن الکریم وابستة به استاد طباطبائی به صورت کتاب درآورده و در بازار موجود می باشد.)
لازم به ذکر است که من در کنار حفظ قرآن در آن موقع، به محمدحسین اشعار گلستان و روایات کتاب شریف اصول کافی را نیز یاد می دادم و این خود باعث تنوع در کار شده بود.(2)
روش استاد وزیری: ایشان برای دوره های مختلف سنی 5 روش را معرفی می کند که در اینجا دو روش آنرا که برای گروه سنی «قبل از تولد تا پایان شیرخوارگی» و «دو سالگی تا هفت سالگی» است، اشاره ای مختصر می نمایم.
روش اول: «قبل از تولد تا پایان شیرخوارگی»
الف) قبل از تولد:
کارهای مربوط به والدین:
«نیت»، «با وضو بودن در دوران بارداری»، «رعایت حجاب کامل اسلامی نه عرفی»، «تناول غذای ساده و حلال»، «اجتناب از گناهان کبیره»، «عدم ترک نماز اول وقت و نماز شب»، «تلاوت قرآن در هر روز»، «خواندن ترجمة آیات و دقت در معنا، مفاهیم و عبارات قرآنی»، «مطالعة تفاسیرگوناگون قرآن»، «شرکت مداوم در مجالس قرآنی»، «آموزش حفظ قرآن به دیگران»، «استغفار به درگاه الهی درهر روز»، «توسل به چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ»، «دعا برای فرزند».
ب) بعد از تولد:
وقتی فرزند متولد شد، باید 12 نکته را مدنظر داشت که ده مورد آن شبیه موارد قبلی است اما دو مورد دیگر آن از این قرار است:
ـ آموزش قرآن از روز اول تولد فرزند، به این صورت که مادر، هر موقع به فرزند شیر می دهد قرآن بخواند و سعی کند با یک برنامه ریزی منظم در دوران شیر دادن چند بار قرآن راختم کند.
ـ با انتخاب ترتیل یکی از اساتید قرآن کریم برای کودک، به نیت چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ نوار چهارده بار تکرار از همان استاد تهیه کند. منظور این است که هر آیه چهارده بار پشت سر هم تکرار شود. برای این کار هر صفحه از قرآن به خط «عثمان طه» روی یک نوار ضبط شود پس از این که از اول تا آخر صفحه هر آیه را 14 بار ضبط کردید پنج بار هم کل صفحه را در ادامه آن ضبط کنید تا نوار پر شود. وقتی نوار آماده شد ضبط را روشن کنید و کنار بچه بگذارید و بچه را به حال خود رها کنید، بچه مشغول تغذیه است، بازی می کند، گریه می کند، در هر حالی که هست شما بگذارید صدای قرآن پخش شود. یکی از بهترین زمانها وقتی است که بچه می خواهد استراحت کند. ضبط را روشن کنید تا بچه با شنیدن صدای قرآن به خواب برود. سعی کنید این نوار را روزی 5 مرتبه برای بچه پخش کنید چون بچه در دورة شیرخوارگی اش کاری انجام نمی دهد و نمی تواند زیاد این طرف و آن طرف برود و لزومی ندارد کسی هم کنارش بنشیند. اگر کسی مراحل چهارده گانه دوران بارداری و مراحل دوازده گانه دوران شیرخوارگی را به خوبی انجام داد حتما نتیجه ی معجزه آسایش را میبیند.
روش دوم: «برای گروه سنی 2 تا 7 سالگی» در این روش کودک به همراه سائر اعضاء خانواده به حفظ کل قرآن نائل می شوند به شرطی که همه همدیگر را همراهی کنند. خلاصة این روش اینگونه است که با استفاده از همان نوار 14 بار تکرار هر صفحه را در چهار روز و هر روز سه بار کار می کنیم به این صورت که:
روز اول: ضبط روشن باشد و با گوش دادن به نوار، به آیاتی که تلاوت می شود فقط نگاه کنیم.
روز دوم: در حالی که به آیات نگاه می کنیم همراه نوار، آیات را زمزمه می کنیم.
روزم سوم: قرآن را باز نکنیم و فقط هر چه نوار می خواند زمزمه کنیم.
روز چهارم: بدون اینکه قرآن را باز کنیم و ضبط را روشن کنیم آیات را همخوانی کنیم.(3)
تذکر:
1. نباید بچه را به حفظ وادار کرد، چرا که اجبار در هر کاری باعث تنفر و اکراه از آن در شخص می شود. امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «ان القلب اذا اکره عمی»(4) یعنی «چون قلب را بر چیزی مجبور کنی کور می شود.» از کلام مولا علی ـ علیه السلام ـ استفاده می شود که اجبار علاوه بر آنکه باعث دلزدگی و تنفر می شود، بینش او را از بین برده و او نسبت به یادگیری و انجام آن هیچگونه استعدادی در خود نمی بیند. بلکه با تشویق کردن اجازه دهید خود، اولین نشانه های علاقه مندی به حفظ را بروز دهد آنگاه شما طی یک برنامه منظم و فرستادن او به جلسات حفظ، کار را دنبال کنید.
2. برای تشویق کودک و آنکه خود او به اشتباهاتش در هنگام تحویل حفظ پی ببرد، خوب است صدای او را هنگام تمرین و مرور آیات ضبط کرده و سپس برایش پخش کنید. او، هم از شنیدن صدای خود لذت می برد و هم تشویق می شود، ضمناً اشتباهاتش را یافته و تصحیح می کند.(5) (برای دو ساله به بالا)
حفظ فشرده قرآن در خردسالی، آری یا خیر؟/ محاسن و معایب روشهای آموزشی
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟ گروه فعالیت‌های قرآنی: با وجود تأکید بر حفظ قرآن در سنین خردسالی، برخی کارشناسان هنوز بر ضرورت آموزش‌های قرآنی ویژه این گروه سنی، اختلاف نظر دارند؛ از این‌رو در گفت‌وگو با کارشناسان نگاهی به مسئله حفظ در خردسالی و معایب و محاسن روشهای آموزشی می‌اندازیم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ضرورت آموزش قرآن و مفاهیم قرآنی در یک جامعه اسلامی امری اجتناب‌ناپذیر است که در این میان با توجه به حدیثی از پیامبر اکرم(ص) که فرموده‌اند: «مَثَل الّذی یَتَعَلَّم فی صِغره کالنَّقْشِ فِی الْحَجَرِ؛ مَثَل آن کس که در کودکی به فراگیری مطالب پردازد، همانند حکاکی بر سنگ است». بحث آموزش قرآن و مفاهیم قرآنی به خردسالان نیز از اهمیت خاصی برخوردار می‌شود، البته با توجه به ضرورت آموزش‌های قرآنی هر چند به صورت محدود برای خردسالان، مراکز آموزشی رسمی و غیررسمی کشور به این امر پرداخته و بحث آموزش قرآن به خردسالان را همانند آموزش به سایر اقشار جامعه در دستور کار خود قرار داده‌اند.
در حالی که بر اساس حدیثی از امام جعفرصادق(ع) که فرموده‌اند: «دَعْ اِبْنَکَ یَلْعَبْ سبعَ سنین و یُؤَدَّب سَبْعاً و اَلْزِمْهُ نَفْسَکَ سَبْعَ سنینَ؛ فرزند خود را تا هفت سالگی آزاد گذار، تا به بازی بپردازد و در هفت سال پس از آن ادب آموزد و در هفت سال سوم او را با خود همراه کن تا از مشورت با او برخوردار شوی و در کارها از وی کمک بگیری». نباید آموزش‌های سنگین و فشرده‌ای در دوره خردسالی به کودکان عرضه شود، برخی از خانواده‌ها و حتی برخی از موسسات و مراکز قرآنی اصرار دارند که خردسالان را تا قبل از رسیدن به سن هفت سالگی حافظ کل قرآن کنند، غافل از اینکه آموزش سنگین و فشرده برای خردسالان چه آسیب‌هایی در پی خواهد داشت؛ در این میان نظر برخی از کارشناسان و اساتید قرآنی کشورمان را درباره ضرورت و یا عدم ضرورت تربیت حافظان قرآن خردسال جویا شدیم که در این گزارش می‌خوانید.
3- بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا شاه‌فضل، حافظ کل قرآن کریم با بیان اینکه با حفظ خردسالان مخالف هستم، می‌گوید: بحث حفظ قرآن در موسسات قرآنی بیشتر جنبه کسب درآمد دارد و موسساتی که به حفظ قرآن برای خردسالان می‌پردازند، بدون هیچ آگاهی و اطلاعی از عواقب حفظ اجزاء قرآن در سنین چهار یا پنج سالگی و تنها برای کسب درآمد به تربیت حافظان خردسالان می‌پردازند.
این حافظ کل قرآن معتقد است: حفظ قرآن در سنین خردسالی آسیب‌های زیادی را به همراه خواهد داشت؛ حتی گاهی اوقات مشاهده می‌شود، خردسالانی که در سنین کم به حفظ اجزاء قرآن پرداخته‌اند، به دلیل آموزش‌های زودهنگام و روشهای آموزشی غیرصحیح در نوجوانی و بزرگسالالی از قرآن زده می‌شوند و تمامی محفوظات خود را نیز از یاد می‌برند.
آموزش‌های مشکل از جمله حفظ قرآن نباید در سنین خردسالی انجام شود
وی ادامه می‌دهد: بسیاری از روان‌شناسان بر این عقیده‌اند که نباید آموزش‌های مشکل از جمله آموزش حفظ قرآن در دوران خردسالی انجام شود؛ حفظ قرآن از جمله آموزش‌های مشکل برای خردسالان تلقی می‌شود و به این دلیل که برای آنان سنگین است، در اکثر موارد موجب زدگی بچه‌ها از قرآن می‌شود و به همین دلیل موسسات قرآنی باید به این نکته توجه داشته باشند که نباید در کلاس‌های آموزشی خود بحث حفظ قرآن و حتی روخوانی قرآن را قبل از شروع مقطع دبستان داشته باشند.
دوران خردسالی زمان مناسبی برای ورود به بحث حفظ قرآن نیست
مهدی عباسی، حافظ کل قرآن کریم نیز درباره حفظ قرآن در سنین خردسالی می‌گوید: دوران خردسالی زمان مناسبی برای ورود بچه‌ها به بحث حفظ قرآن نیست، زیرا یکی از شرایطی که حافظان قرآن باید داشته باشند، توانایی کامل در روخوانی و روان‌خوانی قرآن است و باید بتواند قرآن را به صورت صحیح روخوانی کند؛ اما از آن جایی که خردسالان در سنین چهار یا پنج سالگی هنوز سواد خواندن و نوشتن ندارند، نیازی نیست که به صورت حرفه‌ای وارد مقوله حفظ قرآن شوند.
بچه‌ها در سنین خردسالی، سوره‌های کوچک قرآن را حفظ کنند
عباسی با اشاره به علاقه برخی پدران و مادران برای حفظ قرآن از سوی فرزندانشان، عنوان می‌کند: توصیه‌‌ام به خانواده‌‌هایی که قصد دارند فرزندان خود را سر کلاس‌های حفظ قرآن بنشانند، این است که کمک کنند تا بچه‌ها در سنین خردسالی، سوره‌های کوچک و انتهایی قرآن را که کوتاه‌تر هستند، حفظ کنند.
خردسالان دستخوش غفلت و فراموشی شده‌اند
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟همچنین، محمدحسین بهبودی، کارشناس قرآنی می‌گوید: متأسفانه با وجود روایات و احادیثی که درباره اهمیت سنین خردسالی و آموزش در این سنین وجود دارد، اما این قشر مظلوم، دستخوش غفلت و فراموشی شده و اکثر صحبت‌هایی که درباره آموزش به خردسالان بیان می‌شود، به طور عمده در حد شعار است و هیچ حمایت خاصی برای خردسالان در این سنین وجود ندارد.
آموزش قرآن در سنین خردسالی امری توصیه شده است
بهبودی برخلاف برخی از کارشناسان که معتقدند حفظ قرآن در سنین خردسالی ضرورتی ندارد، معتقد است: آموزش قرآن در سنین خردسالی امری توصیه شده و قابل اجرا است و پژوهش‌های صورت گرفته در این حوزه، اهمیت این موضوع را کاملاً ثابت کرده و نشان می‌دهد که آموزش قرآن در خردسالی به ویژه در حوزه حفظ قرآن امری ممکن و ضروری است.
یکپارچگی در روشهای آموزش قرآن به خردسالان دیده نمی‌شود
با وجودی که هنوز کارشناسان قرآنی و اساتید حفظ قرآن در کشور به یک توافق‌نظر درباره ضرورت یا عدم ضرورت آموزش حفظ قرآن به خردسالان نرسیده‌اند، اما مشاهده می‌کنیم که موسسات قرآنی در سراسر کشور به آموزش قرآن برای خردسالان با استفاده از روشهای مختلف می‌پردازند و برخلاف آموزش حفظ قرآن به بزرگسالان که عمدتاً روشهای مشخص و معقولی در سراسر کشور دارد، در حوزه آموزش حفظ قرآن به خردسالان هنوز یک اتحاد، یکپارچگی و همبستگی در روشهای آموزش حفظ قرآن دیده نمی‌شود و هر کدام از موسسات قرآنی روش مورد قبول خود را در حفظ قرآن خردسالان دنبال می‌کنند.
حسین بهبودی، مدیر امور موسسات سازمان داالقرآن‌الکریم درباره نحوه آموزش قرآن به خردسالان می‌گوید: در آموزش قرآن به خردسالان باید اصول خاصی را مورد توجه قرار دهیم؛ یکی از اصولی که باید در بحث آموزش قرآن به خردسالان به ویژه حفظ قرآن مورد توجه قرار گیرد، توجه به آیات موضوعی قرآن با محوریت آیات اخلاقی و تربیتی متناسب با گروه سنی خردسال بوده که لازم است در ابتدای آموزش حفظ به خردسالان، آیات موضوعی را مورد توجه قرار داده و از خردسالان بخواهیم که آیات کوتاه و قابل درک را حفظ کنند.
آموزش‌های قرآنی برای خردسالان فاقد هرگونه جبر باشد
این کارشناس قرآنی ادامه می‌دهد: یکی از اصول دیگری که لازم است در حفظ خردسالان مورد توجه قرار گیرد، این است که آموزش‌های قرآنی برای کودکان و حفظ آیات از سوی آنها باید فاقد هر گونه جبر و اکراه باشد و در این میان لازم است که همواره متناسب با ویژگی‌های رشدی کودک، برنامه‌های شاد و با نشاطی را برای آنان اجرا کنیم.
توانایی فردی خردسالان در حفظ قرآن مورد توجه قرار گیرد
بهبودی اضافه می‌کند: در حفظ قرآن از سوی خردسالان نباید به کمیت توجه داشت و برای همه خردسالان با هر سطح توانایی و استعداد یک نسخه پیچید، بلکه برای استفاده از روشهای آموزشی و تربیت حافظان خردسال باید به شرایط فرهنگی و ویژگی‌های ذهنی خردسالان توجه داشته باشیم و اگر بنا است که کودکی برای حفظ کل قرآن آماده شود، باید توانایی و قابلیت فردی این کار را داشته باشد و با توجه به ویژگی‌های آن فرد از روشهای خاصی برای حفظ قرآن استفاده شود.
حفظ قرآن برای خردسالان از قصارالسور آغاز شود
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟همچنین، حسن رجبی، حافظ کل قرآن کریم و از اساتید حفظ قرآن درباره روشهای کاربردی برای تربیت حافظان خردسال می‌گوید: حفظ قرآن به ویژه برای کودکان و خردسالان بهتر است که از قصارالسور و جزء ۳۰ قرآن آغاز شود و ترجیحاً در آغاز حفظ سوره‌های کوچک و سپس حفظ سوره‌های بزرگ‌تر دنبال شود.
این حافظ قرآن ادامه می‌دهد: حفظ قرآن برای خردسالان باید آهسته و پیوسته دنبال شود؛ به طور مثال در ابتدا می‌توان هر دو یا سه روز، حفظ یک سوره از قرآن یا هفته‌ای دو سوره از قصارالسور با خردسالان کار شود که پدر و مادر نقش مهمی در این میان داشته و باید بتوانند به صورت گفتمان با فرزندان خود کار کنند و در این میان از لوح‌های فشرده ترتیل اساتید مصری و ایرانی نیز استفاده کنند تا یک تلاوت صحیح داشته باشند.
با روش ایما و اشاره موافق نیستم
این حافظ کل قرآن با اشاره به روش‌هایی که از سوی موسسات قرآنی برای حفظ خردسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد، اضافه می‌کند: با روش ایما و اشاره که یک روش ابداعی است، به هیچ عنوان موافق نیستم، زیرا این روش یک روش کاربردی نبوده و در هیچ جایی هم مکتوب نشده است و این روش کاملاً ابداعی است که به هیچ عنوان برای آموزش حفظ خردسالان مناسب نبوده و موسسات قرآنی نباید از این روش استفاده کنند.
روش ایما و اشاره در هیچ جای دنیا شناخته شده نیست
رجبی ادامه می‌دهد: در آموزش به ناشنوایان یک علائم و نشانه‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که به عنوان نشانه‌های بین‌المللی در جهان شناخته شده هستند و تمام دنیا از این نشانه‌ها برای ناشنوایان استفاده می‌کند و از طریق این نشانه‌ها افرادی که نمی‌توانند صحبت کنند، دیالوگ می‌گویند و حتی قرآن می‌خوانند، اما علائم و نشانه‌هایی که در روش ایما و اشاره مورد استفاده قرار می‌گیرند، نشانه‌ای ابداعی هستند که در هیچ جای دنیا شناخته شده نیست، اما متاسفانه در برخی از موسسات قرآنی نشر داده شده است و خانواده‌ها به هیچ عنوان نباید فرزندان خود را به یادگیری قرآن با این روش‌ها در برخی موسسات قرآنی بفرستند.
معایب روش ایما و اشاره از محاسن آن بیشتر است
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟همچنین، معتز آقایی حافظ کل قرآن کریم درباره روش ایما و اشاره که هم‌اکنون از سوی موسسات محدودی در سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌گوید: هر چند که ممکن است این روش محاسنی داشته باشد، اما معایب آن بیشتر از محاسن آن است و استفاده از این روش هر چند که ممکن است برای بچه‌ها جذابیت داشته باشد، اما آنها را وابسته می‌کند.
این استاد حفظ قرآن ادامه می‌دهد: روش ایما و اشاره برای آموزش حفظ قرآن به خردسالان شیوه مناسبی نبوده و این روش برای بچه‌های سالم نیست، بلکه برای کودکانی که از نظر شنوایی مشکل دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بچه‌های عادی که از نظر جسمانی سالم هستند، باید بتوانند قرآن را بدون ایما و اشاره بخوانند.
بهترین روش برای تفهیم معانی آیات قرآن به کودکان «روش اشاره» است
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟این در حالی است که حجت‌الاسلام والمسلمین طباطبایی، حافظ کل قرآن کریم و ابداع‌کننده روش ایما و اشاره با نگاهی به روشهای مختلف حفظ قرآن به خردسالان معتقد است، هر چند که بهترین روش حفظ آیات منتخب و سوره‌های کوچک روش «اقراء» است، اما بهترین روش جهت درک و یادگیری معانی و مفاهیم آیات برای کودکان «روش اشاره» یا «روش تصویرسازی خلاق» است و این روش برای تفهیم بهتر معانی آیات قرآن به کودکان به شکلی که کودک با شنیدن الفاظ و عبارات، ابتدا تصویر معنا در ذهنش نقش می‌بندد و سپس با دیدن همان معنا در خارج، عبارات قرآن برای او تداعی می‌شود و به راحتی می‌تواند آن را در گفت‌وگوهای روزمره خود به کار برد؛ این همان ویژگی منحصر به فرد روش اشاره است، یعنی فهم سریع معنا و قدرت بکارگیری عبارات قرآنی برای تذکر دادن به دیگران.
نقدهای موجود درباره روش اشاره ناشی از عدم اطلاع از این روش است
حجت‌الاسلام طباطبایی درباره نقدهای فراوانی که از سوی اساتید و کارشناسان حفظ قرآن نسبت به «روش اشاره» مطرح می‌شود، می‌گوید: نقدهایی که از سوی برخی افراد نسبت به «روش اشاره» طرح می‌شود، ناشی از عدم اطلاع کافی از این روش است؛ برخی تصور می‌کنند روش اشاره روشی برای حفظ قرآن است، اما همان گونه که گفتم روش اشاره روشی برای حفظ قرآن نیست، بلکه در حفظ آیات منتخب روشی برای درک معانی کلمات و عبارات است و در آموزش روخوانی، روشی است برای درک مفاهیم حرکات و علائم و البته شاهد این ادعا این است که در هیچ یک از 400 واحد خردسالان موسسه جامعه‌القرآن در سراسر کشور، حتی یک سوره کوچک با این روش حفظ نمی‌شود، زیرا با تسلط کودکان بر روخوانی قرآن، دیگر نیازی به استفاده از روش اشاره نیست و می‌توان در مراحل بالاتر آموزش از این روش برای تدریس تجوید به نوجوانان و همچنین آموزش نغمات به آنها استفاده کرد.
روش اشاره به زبان‌های زنده دنیا ترجمه و چاپ شده است
وی با بیان اینکه کتاب‌های آموزشی روش اشاره به بسیاری از زبان‌های زنده دنیا ترجمه و چاپ شده است و هم‌اکنون نیز در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان روشی موفق در عرصه آموزش قرآن به کودکان پیش‌دبستانی شناخته و به کار گرفته می‌شود، ادامه می‌دهد: کنار گود نشستن و نقد کردن کار آسانی است، مهم این است که اساتید آستین همت بالا بزنند و وارد عرصه آموزش و تولید محتوا شوند و سبک‌های نوین آموزشی را برای آموزش قرآن به خردسالان ابدا کنند.
بهترین روش برای حفظ قرآن خردسالان روش «استماع» است
در حالی که بسیاری از کارشناسان و اساتید حفظ قرآن کشور بر سر «روش اشاره» اختلاف نظر دارند، الهام منگلی، حافظ کل قرآن کریم عنوان می‌کند: در حال حاضر روشهای مختلفی برای حفظ قرآن از سوی خردسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد، البته به نظر می‌رسد بهترین روش برای حفظ خردسالان، روش «استماع» است و حدیثی از پیامبر اکرم(ص) شاهدی بر این مطلب است.
بهره‌گیری از تلاوت‌های اساتید مصری و ایرانی برای خردسالان
بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟الهام منگلی ادامه می‌دهد: پیامبر اکرم(ص) در حدیثی فرموده‌اند: هنگامی که معلمی به فرزند کوچکی می‌گوید بگو «بسم‌الله الرحمن الرحیم» و او می‌گوید؛ خداوند برائت از عذاب را برای آن فرزند و برای پدر، مادر و معلمش مقرر می‌کند، البته این حدیث نشان‌دهنده اهمیت آموزش قرآن از طریق استماع است که می‌تواند سرلوحه تمامی روش‌ها قرار گیرد؛ در ارتباط با بحث استماع هم باید به این نکته توجه کرد که حتماً از تلاوت‌های فصیح مصری یا ایرانی استفاده شود و در صورتی هم که استاد قرآنی حاضر در کلاس برای خردسالان تلاوت کند، باید تلاوت فصیح داشته باشد و بدون غلط به تلاوت بپردازد.
روخوانی قرآن از سن 6 سالگی به کودکان آموزش داده شود
این حافظ قرآن می‌گوید: پس از اینکه از روش استماع برای آموزش حفظ قرآن به خردسالان استفاده شد، به تدریج از سن شش سالگی می‌توان روخوانی قرآن را نیز به کودکان آموزش داد، البته بحث آموزش روخوانی قرآن نیز باید همراه با نقاشی، بازی و روش‌هایی باشد، تا کودکان از طریق این روش‌ها بتوانند با حروف آشنا شوند و همچنین نیازی نیست که در همان ابتدای آموزش روخوانی قرآن نوشتن نیز به آنان آموزش داده شود.
آموزش حفظ قرآن به خردسالان به شکل گفتمان و استماع باشد
حسن رجبی، استاد حفظ قرآن نیز روش «استماع» را بهترین روش در آموزش قرآن به خردسالان می‌داند و می‌گوید: بهتر است که آموزش حفظ به خردسالان تا شش سالگی فقط به شکل گفتمان و استماع باشد تا کودکان در ابتدا با فضای قرآنی آشنا شوند و نیاز نیست که فشار زیادی را به آنان تحمیل کنیم تا در مدت زمان کوتاهی حافظ کل قرآن شوند؛ البته این نکته را نیز باید به خانواده‌ها متذکر شویم که نیازی نیست فرزندان آنها در مدت یک سال حافظ کل قرآن شوند، زیرا حفظ فشرده قران هیچ نتیجه‌ای برای آنان نخواهد داشت و بهتر است که روند حفظ در چهار یا پنج سال انجام شود، همان‌گونه که اکثر اساتید بین‌المللی حفظ نیز حفظ کل قرآن را در چندین سال به پایان رسانده‌اند.
4- حس شنیداری کودکان را برای حفظ بهتر قرآن تقویت کنیم
معتز آقایی نیز از حافظان قرآن است که بهترین و کاربردی‌ترین روش برای حفظ خردسالان را شیوه شنیداری می‌داند و می‌گوید: برای اینکه کودکان بتوانند در شرایط بهتری به حفظ قرآن بپردازند، باید حس شنیداری آنها را تقویت کنیم که در این میان علاوه بر بهره‌گیری از صوت قاریان بین‌المللی ایران و قاریان مصری، اساتید و مربیان حاضر در کلاس نیز می‌توانند برای بچه‌ها تلاوت کنند تا بچه‌ها پس از شنیدن تلاوت اساتید خود، آیات مورد نظر را تکرار کرده و حفظ کنند.
مهدی عباسی، حافظ کل قرآن نیز ضمن تأیید روش «استماع» برای حفظ قرآن از سوی خردسالان می‌گوید: تلاوت قاریان باید برای خردسالان پخش شود و بچه‌ها بر اساس این تلاوت‌ها به حفظ قرآن بپردازند، البته پدران و مادران باید اطمینان حاصل کنند که آیات تلاوت شده به درستی از سوی خردسالانشان شنیده شده است و به خوبی در ذهن بچه‌ها نشسته است، هر چند حفظ سوره‌های کوتاه کمک می‌کند که وقتی بچه‌ها بزرگ‌تر شده و وارد مدرسه شدند و به حدی رسیدند که بتوانند به راحتی روخوانی و روان‌خوانی قرآن را انجام دهند، آن زمان اگر علاقه به حفظ قرآن داشتند، به حفظ سوره‌های بزرگ‌تر و جزء‌های بیشتری از قرآن بپردازند.
روش سنتی حفظ قرآن بهترین روش برای تربیت حافظان قرآن
عباسی در عین حال که روش «استماع» را روش مناسبی برای آموزش قرآن به خردسالان می‌داند، به روش سنتی حفظ قرآن که بیشتر اساتید قرآنی از طریق این روش به حفظ قرآن پرداخته‌اند، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: کلاس‌های سنتی حفظ قرآن که در مساجد برگزار می‌شود، بهترین روش برای تربیت حافظان خردسال است، البته بهتر است در این کلاس‌ها هم هیچ اجباری مبنی بر حفظ سوره‌های مشخص در یک مدت زمان مشخص وجود نداشته باشد و باید تلاش کنیم تا با تشویق بچه‌ها و فراهم آوردن زمینه‌های لازم برای حفظ، زمینه تربیت حافظان قرآن را فراهم کنیم.
آموزش روخوانی قرآن قبل از ورود به دبستان درست نیست
«آموزش روخوانی و روان‌خوانی قرآن قبل از شش سالگی»، «تأکید بر حفظ فشرده سوره‌های قرآن»، «عدم تخصص مربیان قرآن حفظ خردسالان در موسسات قرآنی»، «نبود نظارت بر نحوه آموزش حفظ قرآن به خردسالان در کشور»، «نبود برنامه‌ریزی مشخص و مدون برای حفظ خردسالان» و… برخی از مشکلات و آسیب‌های موجود در امر حفظ قرآن خردسالان است که بر این اساس، حسن رجبی، حافظ کل قرآن کریم درباره آموزش روخوانی و روان‌خوانی قرآن در سنین خردسالی می‌گوید: برخی از موسسات قرآنی پیش از اینکه خردسالان به دبستان رفته و خواندن و نوشتن را یاد بگیرند، به آنها روخوانی قرآن را آموزش می‌دهند که این روش نیز روش صحیحی نیست، زیرا نیازی نیست که خردسالان پیش از رفتن به مدرسه روخوانی قرآن را یاد بگیرند و بهتر است که در حفظ خردسالان روند عادی و طبیعی را طی کنیم و اجازه دهیم که خردسالان قرآن را آهسته و پیوسته حفظ کنند و پس از اینکه به دبستان رفتند، روخوانی قرآن را نیز انجام دهند.
کار حفظ قرآن را نباید برای بچه‌ها سخت کنیم
رجبی ادامه می‌دهد: همچنین یکی از مشکلاتی که در حوزه حفظ خردسالان وجود دارد، این است که ما معمولاً کار حفظ قرآن را برای بچه‌ها سخت می‌کنیم، به این صورت که اول با آنها فارسی کار می‌کنیم و از آنها می‌خواهیم که قرآن را به فارسی قرائت کنند و بزرگ‌تر که شدند از آنها می‌خواهیم با حضور در جلسات تخصصی قرآن به تلاوت صحیح قرآن پرداخته و تلاوتی داشته باشند که از نظر تجوید، وقف و ابتدا و صوت و لحن بدون ایراد باشد که همین مسئله کار را بسیار سخت‌تر می‌کند.
حسین بهبودی درباره دیگر آسیب‌های موجود در امر آموزش قرآن به خردسالان می‌گوید: اتفاق آزاردهنده‌ای که در آموزش قرآن به خردسالان به ویژه در حوزه حفظ رخ می‌دهد، این است که برخی از دستگا‌های فرهنگی و موسسات قرآنی بدون توجه به توانمندی‌های فردی و ویژگی‌های ذهنی و رشدی افراد به آموزش قرآن می‌پردازند و همچنین برخی از مدرسان و خانواده‌ها با اعمال فشارهای غیرمنطقی نه تنها کمکی به انس فرزندانشان با قرآن نمی‌کنند، بلکه موجب می‌شوند که وجهه قرآنی در نزد آن فرد از بین برود و باعث دلزدگی افراد از قرآن شود که این اتفاق بسیار خطرناک است.
شرکت در مسابقات قرآن از آسیب‌های موجود در آموزش قرآن به خردسالان
همچنین، حجت‌الاسلام شاه‌فضل شرکت خردسالان در مسابقات قرآن برای رقابت در رشته‌های قرائت و حفظ را از جمله آسیب‌های موجود در حوزه حفظ قرآن خردسالان می‌داند و می‌گوید: استرسی که در مسابقات قرآن و رقابت‌های قرآنی به بچه‌ها وارد می‌شود، به هیچ عنوان قابل جبران نبوده و بچه‌ها تحمل این همه فشار و استرس را ندارند، زمانی که در این رقابت‌ها برگزیده نشوند و مشاهده کنند که سایر هم‌سن و سالان آنها جایزه می‌گیرند، بسیار سرخورده می‌شوند و به همین دلیل نیز بحث انس خردسالان با قرآن باید در قالب آموزش‌های بسیار ملایم و به صورت غیر مستقیم همراه با بازی و سرگرمی باشد.
تنبیه و تشویق از آسیب‌های موجود در حوزه حفظ قرآن خردسالان
شاه‌فصل بحث تنبیه و تشویق را از دیگر آسیب‌های موجود در حوزه حفظ قرآن خردسالان می‌داند و ادامه می‌دهد: تنبیه و تشویق‌هایی که در راستای برنامه‌های قرآنی انجام می‌شود و مربیانی که به تنبیه برخی از بچه‌ها و تشویق یک خردسال از میان جمعی از خردسالان می‌پردازند، باید به این نکته توجه کنند که اگر بچه‌ها از ریاضی زده شوند، تاثیر خاصی در زندگی و آینده آنها نخواهد داشت، اما اگر از قرآن زده شوند، به هیچ عنوان قابل جبران نخواهد بود و به همین دلیل به نظر می‌رسد در یک کلاس قرآنی نظام تشویق و تنبیه برای بچه‌ها خوب نیست.
اساتید ضعیف در امر آموزش قرآن به خردسالان به کار گرفته نشوند
معتز آقایی نیز بی‌توجهی به کیفیت حفظ را یکی از آسیب‌های موجود در حوزه حفظ خردسالان می‌داند و می‌گوید: استاد بد و ضعیف و استادی که خود در خواندن قرآن مشکل دارد، موجب می‌شود تا کیفیت حفظ در میان خردسالان پایین باشد و معلمی که قرآن را به اشتباه می‌خواند، موجب می‌شود تا بچه‌ها نیز به اشتباه بخوانند، این اشتباه برای همیشه در ذهن آنها باقی بماند؛ البته این مسئله یکی از آسیب‌های جدی در حوزه حفظ خردسالان است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
لزوم برقراری یک ارتباط معنوی خوب میان خردسالان و مربیان
در این میان، نکته‌ای که دغدغه اکثر کارشناسان و اساتید قرآنی بوده و بر آن اتفاق نظر دارند، کمبود مربیان متخصص قرآنی در موسسات و مراکز قرآنی و البته لزوم بهره‌گیری از مربیان توانمند برای آموزش قرآن به خردسالان است که مهدی عباسی، حافظ قرآن در این باره می‌گوید: علاوه بر لزوم توجه بهره‌گیری از مربیان توانمند در آموزش قرآن به خردسالان که از ضروریات است، به طور کلی باید یک ارتباط معنوی خوب بین مربی قرآن با بچه‌ها ایجاد شود و اگر بچه‌ها یک ارتباط معنوی خوب با مربی قرآن و معلم کلاس درس خود داشته باشند، خواسته‌های استاد و مربی خود را برآورده می‌کنند، اما اگر این ارتباط معنوی به خوبی ایجاد نشود، ممکن است که دل به کار ندهند و مربیان قرآنی در ابتدا باید یک ارتباط معنوی خوب با بچه‌ها برقرار کرده و سپس مضامین و آیات مختلف قرآن را به زبان ساده بیان کنند.
لزوم برگزاری دوره‌های تربیت معلم برای مربیان قرآن خردسالان
الهام منگلی، حافظ کل قرآن نیز ضمن تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از مربیان توانمند برای آموزش حفظ قرآن به خردسالان می‌گوید: مربیان قرآنی که به آموزش قرآن برای خردسالان می‌پردازند، به این دلیل که ارتباط مستقیم با تربیت قرآنی خردسالان دارند و به تربیت این نونهالان می‌پردازند؛ باید در دوره‌های تربیت معلم شرکت کنند، زیرا تربیت فرزندان قرآنی نیازمند وجود اساتید قوی است و البته لازم است که کلاس‌های آموزشی ویژه مادران نیز برگزار شود تا مادران نیز هم راستا با آموزش‌هایی که از سوی مربیان حفظ انجام می‌شود، به آموزش فرزندان خود بپردازند.
تشکیل کمیته تخصصی نظارت بر آموزش حفظ قرآن به خردسالان
منگلی با گله‌مندی از نبود نظارت بر بحث آموزش حفظ قرآن به خردسالان در کشور بر لزوم راه‌اندازی «کمیته تخصصی نظارت بر آموزش حفظ قرآن به خردسالان» تأکید می‌کند و می‌گوید: کمیته تخصصی به منظور نظارت بر آموزش حفظ قرآن به خردسالان باید با حضور اساتید مجربی که دارای روشهای متفاوت، اما مفیدی بوده‌اند، راه‌اندازی شود تا در نهایت روش جامعی برای آموزش حفظ خردسالان به دست آید؛ البته در این میان لازم است که از تجربیات اساتید قرآنی در این زمینه بهره گرفت و نباید از این تجربیات چشم‌پوشی کرد.
این حافظ قرآن با تأکید بر لزوم تشکیل کمیته نظارت بر روشهای حفظ خردسالان، ادامه می‌دهد: تمام همت این کمیته باید تلاش برای هر چه بهتر و با کیفیت‌تر بودن آموزش‌های قرآنی خردسالان و تربیت حافظان خردسال باشد، که یکی از کارهای مهم در این زمینه ارزیابی روشهای تدریس اساتید حفظ است.
هر چند که طی سال‌های اخیر و در راستای تحقق مطالبات مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم تربیت 10 میلیون حافظ قرآن کریم در کشور اقدامات خوبی از سوی دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در راستای تربیت حافظان قرآن صورت گرفته و به گفته مسئولان و کارشناسان قرآنی، به نوعی اکثر سازمان‌های قرآنی درگیر این مسئله هستند، اما به ویژه در حوزه خردسالان به این دلیل که سازمان خاصی متولی این بحث نیست، هنوز یک برنامه و روش کلی برای حفظ خردسالان ارائه نشده و با وجودی که موسسات و مراکز قرآنی مختلف سال‌های متمادی در این حوزه کار کرده‌اند؛ اما هنوز اختلاف نظرهای زیادی در این زمینه وجود دارد و دستگاه‌ها و نهادهای متولی و همچنین موسسات قرآنی هنوز به یک اتفاق نظر در بحث آموزش قرآن به خردسالان نرسیده‌اند.
کودکان و حفظ قرآن
