تدبّر در قرآن

قرآن کتابى است که شکوفایى پیام ها و معارف آن، در پناه اندیشیدن است. «تفکر» عبارت است از: به کار بردن فکر براى کشف مجهولات و پاسخ به سؤالات است. قرآن در این زمینه مى فرماید:«وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ »[ نحل16، آیه 44.]؛ «وحى آسمانى را بر تو فرود آوردیم، تا براى مردم آنچه را به سوى ایشان نازل شده است توضیح دهى و شاید آنان تفکر کنند».پس انتظار آن است که انسان، آیات قرآن را در کنار بیانات پیامبر صلى الله علیه و آله و سنت قرار داده، در آنها بیندیشد و مجهولات خود را مرتفع سازد؛ زیرا تنها در سایه تفکر در آیات است که بسیارى از سؤالات اساسى انسان، پاسخ داده مى شود. قرآن به پیامبر صلى الله علیه و آله مى فرماید:«قُلْ هذِهِ سَبِیلِی أَدْعُوا إِلَى اللّهِ عَلى بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی »[ یوسف12، آیه 108.]؛ «بگو این راه من است که با بصیرت تمام، من و پیروانم را به سوى خدا، دعوت مى کنم».
آیات قرآن، از معارف و دستورهایى سخن مى گوید؛ از مسئولیت هاى انسان و نظام پاداش و جزا مى گوید و عواقب مثبت و منفى رفتارش را متذکر مى شود. اما تدبر در آیات قرآن؛ یعنى، توجه به عواقب و لوازم آیات و آثار مترتب بر عمل کردن یا نکردن بر مقتضاى آن، با این تدبر است که دل و قلب انسان، از بشارت هاى قرآن بهره مى گیرد و تهدیدهایش در او مؤثر مى افتد. قرآن در این زمینه مى فرماید:
«أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها »[ محمد 47، آیه 24.]؛ «آیا در آیات الهى تدبر نمى کنند یا آنکه بر دل آنها قفل زده شده (و راه نمى افتد)».
در روایات نیز ثواب تدبّر در آیات قرآن، از قرائت آن بیشتر معرفى شده است: «لا خیر فى قرائة لیس فیها تدبر»[ بحارالانوار، ج 92، ص 211.]؛ [آگاه باشید که ]خیرى در تلاوت قرآن بدون تدبّر آن وجود ندارد».
در این باره توجه به چند نکته، بایسته است:
1. الهى بودن قرآن بدون «تدبر در آن» معلوم نخواهد شد: «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً »[ نساء 4، آیه 82.].
2. بدون تدبر در قرآن، نمى توان از ذخایر بى کران و پر خیر و برکت کلام خدا بهره اى جست.
3. تدبّرکننده در قرآن با تمام وجود، در جاى جاى قرآن، حضور خدا را حس مى کند و دل و جانش را از نور خدا سرشار مى نماید.[ تقى پور، ولى اللّه ، پژوهشى پیرامون تدبر بر قرآن، قم: انتشارات اسوه، 1371، چاپ اول، ص 31.]