مرجعیت مقام معظم رهبری
لطفا دلایلی را که بزرگان برای اعلمیت فقهی مقام معظم رهبری (در بحث مرجعیت) گفته اند را بیان کنید.
اصولاً مرجعیت دارای معیارها و شرایط علمی و عملی متعدد می باشد که تعداد اندکی از میان مجتهدین و علمای هر عصر به این درجه نائل آمده و در میان این مراجع هم گاهی فقط یک نفر به عنوان مرجع کل و ریاست عامه شیعیان مطرح می شود. مهمترین شرایط و معیارهای مرجعیت عبارتند از: فقاهت، عدالت، تقوی ، اعلمیت، شجاعت، آگاهی به اوضاع زمان و مکان، کثرت تحقیقات و تألیفات، داشتن توان مدیریت امور مسلمین ، افتا دادن و تقلید برخی مقلدان و… . نکته قابل ملاحظه در این شرایط این است که مسأله مرجعیت امری نیست که یک شبه و یا با معرفی و تبلیغات بتوان آن را به کسی اعطاء کرد، زیرا علاوه بر داشتن شرایط علمی و عملی مطرحشده، احراز این شرایط و به تعبیری شهرت یافتن در کسب این شرایط در میان بزرگان و مجتهدان حوزه و عموم مردم، نیز مورد توجه است. این مطلب نیز امری نیست که به صورت آنی ایجاد شود، بلکه تدریجی بوده و پس از سالها مجاهدت علمی و عملی بوجود می آید. و سپس مورد پذیرش سایر مجتهدان و مجامع علمی حوزه های علمیه قرار می گیرد . و آیت الله خامنه ای نیز یک فقیه و مجتهد عادل می باشد و این گونه نیست که فقاهت و اجتهاد را در زمان تصدی مقام رهبری یا ریاست جمهوری بدست نیاورده بلکه قبل از انقلاب آن را کسب نموده اند. برای روشن شدن این به موضوع مختصری تحصیلات سابقه و تدریس معظم له اشاره می شود. معظم له در سن 14 سالگی دروس حوزوی را در مشهد شروع و ادبیات عرب را در مدرسه سلمان خان به پایان رسانید. و شرایع را هم نزد پدر بزرگوارشان و دروس سطح را در مدرسه نواب به پایان رساند. در سن 16 سالگی در درس خارج مرحوم میلانی شرکت می کرد چون از استعداد خاصی برخوردار بود لذا کم نظیر بود که جوانی در سن 16 سالگی بتواند در درس خارج شرکت نماید. معظم له تا سال 1337 در مشهد علاوه بر تحصیل به تدریس صرف و نحو، فقه و اصول مشغول بودند.
در سال 1337 تا 1343 در قم اشتغال به تحصیل و تدریس داشتند و در محضر اساتیدی چون آیات عظام میرزا احمد مدرس یزدی، آیت الله حاج شیخ هاشم قزوینی و میرزا جواد اقا تهرانی و مرحوم امام و آیت الله بروجردی و آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری بهره می جستند. مدتی هم در نجف اقامت داشتند و در دروس خارج آیت الله حکیم, خویی و شاهرودی و میرزا باقر زنجانی, میرزا حسن یزدی و … شرکت می کردند.
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی می فرماید ایشان ( مقام معظم رهبری) اهل نظر و اجتهاد هستند. 20 سال پیش (قبل از انقلاب) وقتی در مشهد، در مسجد گوهرشاد با ایشان برخورد کردم. آن موقع ایشان از مدرسین محترم مشهد بودند. پرسیدم چه چیزی تدریس می کنید می فرمودند مکاسب از مهم ترین و مشکل ترین کتب علمی ماست. به نظر من ایشان (مقام رهبری) یک فقیه و یک مجتهد است به نظر من کسی که در سالهای طولانی در جهان سیاست، اساتیدی چون امام امت داشته و خودش دارای استعداد سرشار است چنین فردی داری مقامات بلند از درک سیاسی است. روزنامه رسالت، 22/3/68.
آیت الله امینی می فرماید: حضرت آیت الله خامنه ای _ دامت برکاته _ در فقاهت و اجتهاد به مرتبه ای است که برای تصدی مقام ولایت و رهبری، صلاحیت کامل دارد. درر الفوائد فی اجوبه القائد، ص 19
آیت الله مؤمن می فرماید: هنگام رای گیری در مجلس خبرگان برای رهبری حضرت آیت الله خامنه ای اجتهاد معظم له با قیام هیأت شرعیه نزد این جانب ثابت بود؛ ولی بعدا به واسطه حضور در جلسات مباحثه فقهی، شخصا به اجتهاد ایشان پی بردم و اکنون شهادت می دهم که معظم له، مجتهدی عادل و جامع الشرایط می باشد. پیشین، ص 21.
آیت الله یوسف صانعی می فرماید: آیت الله خامنه ای، نه تنها مجتهد مسلم می باشد، بلکه فقیه جامع الشرایط واجب الاتباع می باشد.پیشین، ص 17.
آیت الله جوادی آملی می فرماید: اجتهاد و عدالت حضرت آیت الله جناب آقای حاج سید علی خامنه ای _ دامت برکاته _ مورد تایید می باشد. لازم است امت اسلامی _ ایدیهم الله _ در تقویت رهبری معظم له در بذل نفس نفیس، در هیچ گونه نثار و ایثار دریغ نفرمایید. پیشین، ص 19.
بنا بر این مقام معظم رهبری پس از سالها تدریس و تحقیق در متون دینی به مقام مرجعیت نیز دست یافتند. در این باره جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که مرکب از ده ها مجتهد مطلق و چندین مرجع تقلید می باشد حضرت آیتالله خامنه ای، را به مرجعیت پذیرفتند. اعلامیه جامعه مدرسین به این معناست که حداقل شانزده نفر از مجتهدان و خبرگان ایشان را مرجع تقلید جامعالشرایط می دانند.
هم چنین در هنگام تصدی ولایت امر پس از رحلت امام خمینی(ره)، آیتاللهالعظمی اراکی(ره) و آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) اجتهاد ایشان را تایید کردند.
بنابراین میتوان گفت، آیتالله خامنهای یک فقیه و مجتهد عادل و جامعالشرایط میباشند که این مراتب علمی را در طی دورانی طولانی چه قبل و چه بعد از انقلاب به دست آوردهاند و این امر مورد تصدیق بسیاری از اهل علم و اجتهاد بوده و هست. سابقه تحصیلاتی ایشان در حوزههای علمیه مشهد، قم و نجف و شرکت در درس اساتید بزرگواری در این سه حوزه نشانگر این مطلب است. نکتهای که در پایان لازم است به آن اشاره شود اینکه، مقام معظم رهبری هنگام انتخاب شدن به رهبری به عنوان مرجع مطرح نشدند، بلکه تنها به عنوان مجتهد جامعالشرایط و آگاه به مسائل و زمان، مطرح بودند.
اما پس از گذشت چندین سال و حائز شدن شرایط مرجعیت، ایشان توسط جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، که مرکب از برجستهترین علمای مجتهد حوزه میباشد، به عنوان مرجع تقلید معرفی شدند. بنابراین میتوان مشاهده کرد که در مقام علمی و فقهی ایشان هیچگونه شبهه و اشکالی جاری نیست، مقام سیاسی و عملکرد سیاسی اجتماعی ایشان نیز که طی سالیان اخیر برای هر آگاه منصفی روشن بوده نیاز به بیان ندارد. شاید بسیاری از شبهاتی که همواره و خصوصاً در زمان کنونی در این زمینه ترویج می شود به این جهت باشد که ایشان در مقام خود درایت و کارآمدی فوقالعادهای داشته مانع به ثمر رسیدن اهداف شوم دشمنان بودهاند، از این رو سیل اتهامات و ایرادات را نسبت به ایشان وارد میکنند.
دلایل و شواهد صلاحیت علمی مقام معظم رهبری:
یکم. تأیید اجتهاد از سوی مراجع بزرگوار:
اجتهاد آیةاللَّه خامنه ای از سوی بسیاری از مراجع و بزرگان – از جمله حضرت امام(رحمه الله) – از قبل تصدیق شده بوده است. چنانکه حضرت امام(رحمه الله) بارها صلاحیت ها و صفات والای شخصیت ایشان را در تعابیری مختلف بیان کرده بودند و می فرمایند: «… جناب عالی را یکی از بازوهای توانای جمهوری اسلامی می دانم و شما را چون برادری، که آشنا به مسائل فقه و متعهد به آن هستید و از مبانی فقه مربوط به ولایت مطلقه فقیه جداً جانب داری می کنید، می دانم و در بین دوستان و متعهدان به اسلام و مبانی اسلامی، از جمله افراد نادری هستید که چون خورشید، روشنی می دهید» صحیفه نور، ج 20، ص 173..و آیةاللَّه فاضل لنکرانی، از مراجع عظام تقلید نیز می فرماید: «بنده به عنوان کسی که هم عضو مجلس خبرگان هستم و هم این که آشنایی با آیةاللَّه خامنه ای دارم، عرض می کنم که ایشان اهل نظر و اهل اجتهاد هستند… به نظر من ایشان یک فقیه و یک مجتهد است» روزنامه رسالت 22/3/68 ؛ و جهت آشنایی بیشتر با سایر دیدگاه ها ر.ک: زندگینامه مقام معظم رهبری، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، ص 242..
دوّم. تأیید جامعه مدرسین:
همه رساله های عملیه نوشته اند که اگر دو نفر عادل خبره به اجتهاد کسی شهادت دهند، اجتهاد او قابل قبول است؛ این در حالی است که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم – که مرکب از ده ها مجتهد مطلق و چندین مرجع تقلید است – ایشان را به مرجعیت پذیرفتند. همچنین در اساسنامه جامعه مدرسین آمده است: چیزی به عنوان نظر آن جامعه معتبر است که حداقل شانزده تن از اعضا آن را امضا کرده باشند. بنابراین اعلامیه جامعه مدرسین به این معنا است که حداقل شانزده تن از مجتهدان و خبرگان در فقه، ایشان را مرجع می دانند.
سوّم. درس خارج مقام معظم رهبری:
شرکت بسیاری از فضلای حوزه در درس خارج ایشان در حالی که همگی به وزانت علمی ایشان شهادت می دهند؛ دلیل بر بنیه علمی نیرومند و ملکه اجتهاد ایشان است. این توان علمی سابق بر رهبری و حتی ریاست جمهوری ایشان است؛ نه اینکه ایشان پس از رهبری، درس خوانده و به این رتبه از دانش رسیده باشند.
اما پیرامون اعلمیت فقهی مقام معظم رهبری گفتنی است: ایشان جزء مجتهدین جامع شرایط تقلید معرفی شده از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هستند. در بیانیه این جامعه در این باره چنین آمده است ,موضوع مرجعیت از اعظم مسائلی است که نمیتواند از مصالح مسلمین و استقلال و عظمت آنان جدا و منفک باشد و یا بدون توجه به دسیسهها و توطئههای کفر و استکبار بر ضد اسلام مورد بررسی و امعان نظر قرار گیرد. لذا جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در جلسات متعدد این موضوع را مورد بحث و تبادل نظر قرار داد تا اینکه در جلسه مورخ 11/9/73 به این نتیجه رسید که حضرات آیات آقایانی که ذیلاً نامشان یاد میشود واجد شرایط مرجعیت میباشند و تقلید از هر کدام آنان جایز است. والله العالم. 1ـ حضرت آیتالله حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی 2ـ حضرت آیتالله حاج شیخ محمد تقی بهجت 3ـ حضرت آیتالله حاج سیدعلی خامنهای (مقام معظم رهبری) 4ـ حضرت آیتالله حاج شیخ حسین وحید خراسانی 5ـ حضرت آیتالله حاج شیخ جواد تبریزی 6ـ حضرت آیتالله حاج سید موسی شبیری زنجانی 7ـ حضرت آیتالله حاج شیخ ناصر مکارم شیرازی دامت برکاتهم. ( پایگاه اطلاع رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم,11/9/73) پس از رحلت آیت الله العظمی تبریزی و فاضل لنکرانی و بهجت , حضرات آیات صافی گلپایگانی و سیستانی نیز به عنوان مجتهدین دارای شرایط تقلید به این جمع اضافه شدند ( پایگاه اطلاع رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)
روشن است که اعلام این افراد به عنوان مجتهدین جامع شرایط تقلید براساس تبادل نظرهای انجام گرفته در میان اعضا و با نظر اکثریت اعضای این مجموعه صورت گرفته و بیانگر این نکته است که در مجموع این تعداد از مجتهدین از نظر اکثریت اعضای جامعه مدرسین دارای شرایط تقلید هستند. به هر حال برای تشخیص اعلمیت و جواز تقلید از یک مجتهد سه راه در رساله های توضیح المسائل مطرح شده است که اگر برای کسی ثابت شود می تواند براساس آن عمل نماید.
راههای تشخیص اعلم عبارتند از:}نظر همه مراجع:
مجتهد اعلم را از سه راه مى توان شناخت:
1. خودش یقین کند؛ مثل آنکه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد اعلم را بشناسد.
2. دو نفر عالم عادل – که مى توانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند – اعلمیت او را تصدیق کنند (به شرط آنکه با گفته دو عالم عادل دیگر، تعارض پیدا نکند).
3. از گفته عده اى از اهل علم (اهل خبره)- که مى توانند اعلم را تشخیص دهند – یقین یا اطمینان پیدا شود.آیت الله خامنه اى، اجوبة الاستفتاءات، س 25؛ توضیح المسائل مراجع، م 3؛ آیت الله نورى، توضیح المسائل، م 3 و آیت الله وحید، توضیح المسائل، م 3.
تبصره T آیات عظام سیستانى و وحید: اگر یک نفر عالم خبره و مورد اطمینان هم تصدیق کند، کافى است.
و اگر چند نفر از مجتهدان از نظر اعلمیت یکسان بودند مکلف مخیر است از یکی از اینها تقلید کند مراجع تقلید مطرح از نظر جامعه مدرسین (اهل خبره)عبارتند از: آیات عظام خامنه ای، وحید، زنجانی، مکارم، سیستانی، نوری، صافی.
بنابراین بر اساس بیانیه جامعه مدرسین، مقام معظم رهبری از جمله مجتهدان اعلم می باشد که می توان از ایشان تقلید نمود.
جهت مطالعه بیشتر ر. ک :
1. شورا،اعلمیت، مرجعیت و ولایت فقیه، سید محمود هاشمی شاهرودی, ارم, ش3, ص27.
2. خبرگان و شرایط رهبری، احمد صابری همدانی ، فصلنامه حکومت اسلامی شماره 8 .
3. شرط اعلمیت در رهبری، سید کاظم حائری ؛ فصلنامه حکومت اسلامی شماره 13 .
4 . مرجعیت و رهبری، آیه الله سیدکاظم حائری، ترجمه سیدحسن اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی شماره 3 .
5 . ولایت فقیه و اعلمیت، علی اکبر ذاکری، حوزه، ش85 و 86، ص157 .
6 . ولایت فقیه، جوادی آملی، صص 392-399.
مرجعیت مقام معظم رهبری